ΟΙ ΤΟΠΙΚΟΙ AΓΙΟΙ ΤΗΣ ΛΕΣΒΟΥ 6o

 2.1 Η Χριστιανική Λέσβος 

 Το νησί της Λέσβου αποτελεί ένας από τους πιο σημαντικούς θρησκευτικούς και Προσκυνηματικούς τόπους της Ορθόδοξης Χριστιανικής Πίστης. Τα θαύματα των Αγίων του νησιού πλέον έχουν ξεπεράσει τα σύνορα της Ελλάδας και προσελκύουν χιλιάδες πιστούς κάθε χρόνο στους ιερούς αυτούς τόπους. Η πληθώρα των μοναστηριών και των ιερών ναών του νησιού δεν αφήνει επισκέπτη θρησκευόμενο ή μη χωρίς να λάβει μέρος στην θεϊκή αυτή όαση που προσφέρουν οι άγιοι αυτοί προορισμοί. 

  Το νησί της Λέσβου με την πλούσια θρησκευτική ιστορία, αποτελείται από δύο Μητροπόλεις. Η πρώτη είναι η Μητρόπολη Μυτιλήνης στην ενορία της οποίας υπάρχουν μη γραπτά δείγματα ύπαρξης χριστιανών κατά τους πρώτους αιώνες μετά την Ανάσταση του Ιησού. Πιο συγκεκριμένα, στην τοποθεσία Μακρύ Γυαλό του νησιού, υπάρχουν κάποια απομεινάρια   κατακόμβης που χρονολογούνται περίπου στον 3ο αι. μ.Χ. και στην οποία κατά τους χρόνους των διωγμών χρησιμοποιούσαν ως χώρο ενταφιασμού των μαρτύρων χριστιανών. Η μητρόπολη στεγάζει πληθώρα ναών και θρησκευτικών μνημείων σε διάφορα σημεία του νησιού. Η δεύτερη Μητρόπολη είναι αυτής της Μηθύμνης της οποίας η πρώτη αναφορά γίνεται τον 5ο αι. μ.Χ. Με πρώτο Μητροπολίτη τον Χριστόδωρο. Αποτελεί μία από τις 33 αυτοκέφαλες Αρχιεπισκοπές της εποχής εκείνης. Έως σήμερα οι πολλές εκκλησίες και μονές προσδίδουν ιδιαίτερη πνευματική και ιστορική χροιά στο νησί της Λέσβου.24 Φυσικά ως τόπος θρησκευτικός δεν θα μπορούσαν να λείψουν και οι τοπικοί Πατέρες και Οσίες οι οποίοι άλλοτε μαρτυρώντας και άλλοτε δίνοντας τον καθημερινό τους αγώνα κατάφεραν να πλησιάσουν το χέρι του Θεού και να ασπαστούν το θείο φώς για να ελεήσουν τις πονεμένες ψυχές των ανθρώπων αλλά και να ιάσουν τις σωματικές και πνευματικές αρρώστιες. 

 Φωτεινά παραδείγματα και άξια τέκνα της Λέσβου παρατίθενται στον παρακάτω πίνακα: 

 Οι Άγιοι Πέντε Νεάνιδες Μάρτυρες (1ος αι. μ.Χ.)

 Άγιος Ανδρέας Κρήτης, ο Υμνογράφος (740 μ.Χ.)

 Άγιος Γεώργιος Μυτιλήνης, ο Σημειοφόρος (821 μ.Χ.) 

 Συμεών ο Νέος Στυλίτης και Δαβίδ ο μοναχός  

 Άγιος Αγάθων ο Εφέσιος

 Αγία Θεοκτίστη η Μηθυμναία 

 Αγία Θωμαΐς η Λέσβια 

 Άγιος Θεοφάνης Σιγριανής (1000 μ.Χ.) 

 Άγιος Γρηγόριος, Επίσκοπος Άσσου (1150 μ.Χ.)

 Αγία Ευπρέπεια 

 Οσία Ολυμπία και Οσία Ευφροσύνη (1235 μ.Χ.)

 Άγιος Θεωνάς Θεσσαλονίκης ο Λέσβιος (1541 μ.Χ.) 

 Άγιος Ιγνάτιος Μηθύμνης (1566 μ.Χ.) 

 Οι Άγιοι Νεομάρτυρες Ραφαήλ, Νικόλαος, Ειρήνη, και οι συν αυτοίς Μάρτυρες (1463 μ.Χ.) 

 Άγιος Δούκας ο ράπτης (1564 μ.Χ.) 

 Άγιος Γεώργιος Πασγιάνος (1693 μ.Χ.) 

 Άγιος Γεώργιος (Ζώρζης) ο Ίβηρ (1770 μ.Χ.) 

 Άγιος Νικόλαος ο Μυτιληναίος (1771 μ.Χ.) 

 Άγιος Θεόδωρος Χατζής ο Μυτιληναίος (1784 μ.Χ.) 

 Άγιος Λουκάς ο Ανδριανουπολίτης (1802 μ.Χ.)

 Άγιος Γεώργιος ο Χιοπολίτης (1807 μ.Χ.) 

 Άγιος Δημήτριος ο εκ Λαρίσης (1809 μ.Χ.) 

 Οι Άγιοι Αναστάσιος Πανέρας και Δημήτριος Μπεγιάζης (1816 μ.Χ.) 

 Άγιος Κωνσταντίνος, ο εξ Αγαρηνών (1819 μ.Χ.)

-23-

ΟΙ ΤΟΠΙΚΟΙ AΓΙΟΙ ΤΗΣ ΛΕΣΒΟΥ 5o

 1.4 Εκκλησιαστική Αγιογραφία 

 Η εκκλησιαστική αγιογραφία συνιστά μια τέχνη πνευματικής διακονίας. Δεν είναι τέχνη επιφανειακή, ρηχή, εντυπωσιακή κατ’ άνθρωπον, αλλά τέχνη εκφραστική και εκφράζει το βάθος της χριστιανικής κοσμοθεωρίας. Δεν απευθύνεται μόνο στο συναίσθημα αλλά κυρίως στο πνεύμα. Δεν επιδιώκει την στιγμιαία και παροδική συναισθηματική εντύπωση αλλά τη μόνιμη και διαρκή επί της ψυχής επενέργεια15. Σκοπός της αγιογραφίας είναι η εξυπηρέτηση της Εκκλησίας και δεν πρόκειται για μια τέχνη αυτή καθαυτή, αλλά τέχνη εκκλησιαστική και πνευματική. Πρωταρχικός σκοπός της είναι η θεμελίωση της πίστεως στις ψυχές των εκκλησιαζομένων. Αυτά που θα εκθέσει ο άμβωνας θεολογικά, αυτά θα εξηγήσει η αγιογραφία εικαστικά. Οι αγιογραφίες αναφέρονται στη ζωή του Χριστού, της Παρθένου και των Αγίων της Εκκλησίας. Η σημασία των εικόνων και των αγιογραφιών μπορεί να είναι δογματική, λειτουργική και ιστορική. Πάντως σ’ όλα αυτά τα ιστορικά της στάδια, επειδή η Εκκλησία ενδιαφέρεται για την υπερκόσμια πραγματικότητα, η οποία δεν παρίσταται αλλά εκφράζεται, η αγιογραφία εκφράζει τα θέματά της και δεν τα παριστάνει.16 

 Στους πρώτους αιώνες των διωγμών η Εκκλησία είναι ιδιαίτερα προσεκτική και ζωγραφίζει απλά σύμβολα· τον ιχθύ, τον αμνό, τον ποιμένα, το ελάφι, το παγώνι, την άμπελο, την άγκυρα και άλλα παρόμοια. Συνεπώς η ζωγραφική της είναι συμβολική. 

Μετά τη λήξη των διωγμών και την εδραίωση του χριστιανισμού, η αγιογραφία από συμβολική θα γίνει ιστορική. Θα εκφράσει την ιστορική της πορεία, το συνεχιζόμενο απολυτρωτικό της έργο, τους αγώνες της, τα μαρτύρια της, την αντιμετώπιση των αιρέσεων17. Ο Ιησούς, η Θεοτόκος, οι άγιοι και οι μάρτυρες, η ζωή τους, οι αγώνες τους, τα  θαύματα και τα μαρτύριά τους θ’ αποτελέσουν την μεγάλη εποποιία των «ιστοριών» του χριστιανικού ναού. 

Ειδικότερα, η τέχνη της αγιογραφίας άρχισε να αναπτύσσεται με γοργούς ρυθμούς αμέσως μετά το τέλος των διωγμών και την επικράτηση των εικόνων, με άλλα λόγια στο τέλος της εικονομαχίας (9ος αιώνας). Μετά την θύελλα της εικονομαχίας και την οριστική νίκη της ορθόδοξης εικόνας όπως και της επιβολής του ορθού δόγματος και της ορθής δόξας περί της εικόνας, η αγιογραφία καθίσταται δογματική και το περιεχόμενο της αποβλέπει σε δογματικές αλήθειες18. Η πρώτη περίοδος ακμής της αγιογραφίας είναι η περίοδος των Μακεδόνων και Κομνηνών (867–1204). Κορύφωση αυτής της έντονης άνθισης αποτέλεσε η εποχή των Παλαιολόγων (1261–1453). Τότε δημιουργήθηκαν δύο μεγάλες σχολές. Αφενός, η Μακεδονική που διέπονταν από ζωηρά χρώματα και πιο φυσικές παραστάσεις αγίων, αφετέρου η Κρητική που θα τη χαρακτήριζε κανείς περισσότερο συντηρητική και συγκρατημένη στις απεικονίσεις.19 

Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης το μεγάλο κέντρο της αγιογραφίας γίνεται το Άγιο Όρος. Πιο συγκεκριμένα, κατά τον 16ο αιώνα οι Κρητικοί ζωγράφοι εγκαινιάζουν ένα νέο ύφος αγιογραφίας της ελληνικής ορθόδοξης εκκλησίας20. Τον ίδιο αιώνα ακμάζει και η ζωγραφική φορητών εικόνων, ενώ τον 17ο αιώνα εμφανίζονται πολλοί αγιογράφοι που δημιουργούσαν πάνω σε σανίδα. Τα έργα του 17ου και 18ου αιώνα χαρακτηρίζονταν από έντονο λαϊκό ύφος και ξεχώριζαν για τα σεμνά τους χρώματα. Συνολικά, οι ιστορικές και αρχαιολογικές έρευνες απέδειξαν ότι η τέχνη της αγιογραφίας έχει δεχτεί ποικίλες επιδράσεις από την τέχνη της αρχαίας Ελλάδας, την τέχνη της  Ανατολής, την ελληνιστική τέχνη (πορτραίτα του Φαγιούμ) και την ελληνορωμαϊκή τέχνη (τοιχογραφίες της Πομπηίας)21. 

 Σύμφωνα με την αρχαία παράδοση, πρώτος αγιογράφος υπήρξε ο ευαγγελιστής Λουκάς22 . Η αγιογραφία είναι αυτή που γεφυρώνει την επικοινωνία ανάμεσα στον άνθρωπο και το Θείο. Στην απεικόνιση των θρησκευτικών θεμάτων έχουν οριστεί κάποιοι κανόνες. Είναι επιβεβλημένο οι ζωγράφοι να αποδίδουν με πιστότητα τα χαρακτηριστικά των αγίων προσώπων, όπως έχουν παραδοθεί είτε από παλαιότερα γραπτά κείμενα είτε από διάφορα εικαστικά μέσα τα οποία ονομάζονται "αρχέτυπα". Έτσι βλέπουμε να επαναλαμβάνεται μέσα στους αιώνες ένας αυστηρά καθορισμένος τύπος για κάθε ιερό πρόσωπο. Επίσης, είναι απαραίτητο οι μορφές να αποπνέουν πνευματικότητα. Οι άγιοι εικονίζονται αυστηροί αλλά επιεικείς, ουδέποτε χαμογελαστοί και ουδέποτε με κοσμική έκφραση23.

-20-