Tο Περιεχόμενο των Επτά Επιστολών του Αγιου Αντωνιου

 Πρόκειται ουσιαστικά για ποιμαντικές Επιστολές προς τους μοναχούς. Μέσα από αυτές ο Μ. Αντώνιος προσφέρει την δική του εμπειρία της πνευματικής ζωής. 

Ο Quasten πιστεύει ότι ο Άγιος Αντώνιος έγραψε τις Επιστολές με σκοπό να προφυλάξει τους μοναχούς  από την αίρεση του Αρείου204 (είναι η περίπτωση της Τέταρτης Επιστολής), αλλά εκτός από αυτή την Επιστολή δεν θα βρούμε σε κάποια άλλη αναφορά στις αιρέσεις. 

Στο κεφάλαιο αυτό θα ερευνήσουμε διεξοδικά το περιεχόμενο των Επτά Επιστολών συγκρίνοντας συνάμα την αραβική και την ελληνική παράδοση του κειμένου. Ως προς το σωζόμενο στα κοπτικά κείμενο, το συγκρίνουμε με την αραβική παράδοση αντί της ελληνικής. Πρέπει να τονίσουμε ότι, όταν μιλάμε για τη ελληνική παράδοση, εννοούμε συγκεκριμένα την αγγλική μετάφραση του Rubenson και του Chitty, καθώς οι δύο αυτές μεταφράσεις είναι το αποτέλεσμα της συγκριτικής και συνθετικής μελέτης όλων των αρχαίων μεταφράσεων, που έγιναν με βάση το χαμένο ελληνικό κείμενο. Η μετάφραση του Rubenson θεωρείται μεν ως αποδίδουσα πιστότερα κείμενο, αλλά μερικές φορές είναι δυσνόητη και κατά λέξη λόγω της προσπάθειας του Rubenson να είναι πολύ ακριβής. Για το λόγο αυτό ορισμένες φορές παραπέμπουμε στην μετάφραση του Chitty εξαιτίας της απλότητάς της, σε σύγκριση με αυτή του Rubenson. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Rubenson προσφεύγει στην Αραβική μετάφραση μόνο στην περίπτωση εκείνη, που το λατινικό και το γεωργιανό κείμενο διαφωνούσαν μεταξύ τους, για να προτείνει τελικά εκείνη την μετάφραση από τις δύο, η οποία συμφωνεί με την Αραβική. Ως προς την δική μας ελληνική μετάφραση του αραβικού κειμένου, βασιστήκαμε στο αραβικό κείμενο του «Rawdat» και στις δύο εκδόσεις του χειρογράφου του μοναστηριού του Abo Makar. Επίσης, ακολουθούμε την αρίθμηση των χωρίων κατά την μετάφραση του Rubenson και στις δύο παραδόσεις. Η σύγκριση που θα κάνουμε, είναι πολύ σημαντική τόσο για την εξέταση του αραβικού κειμένου και την αναγνώριση της θεολογικής σκέψης του Άραβα μεταφραστή όσο και για την κατανόηση της πνευματικότητας του Αγίου Αντωνίου   

Το περιεχόμενο των Επτά Επιστολών 

Οι επτά Επιστολές του Αγίου Αντωνίου μπορεί να διαιρεθούν σε δύο ομάδες. Η πρώτη περιέχει την πρώτη μόνο Επιστολή και η δεύτερη αποτελείται από τις υπόλοιπες Επιστολές, δηλαδή από τη Δεύτερη έως  την Έβδομη.

3-1 Η Α΄ Επιστολή 

Η Α΄ Επιστολή προσομοιάζει με ομιλία και θεωρείται ως εισαγωγή στον ασκητικό και μοναχικό βίο, όπου παραδίδει ο Άγιος ακριβείς οδηγίες στους αρχαρίους προφανώς μοναχούς. Η Επιστολή αυτή τονίζει πολύ την ψυχοσωματική αγνότητα και τον ρόλο του Αγίου Πνεύματος να εξαγνίζει το νου. Πρόκειται για μία δομημένη πραγματεία, που αναφέρεται στη μετάνοια και την ενάρετη ζωή και διακρίνεται για την τρίτη διαίρεση των θεμάτων. Γίνεται λόγος για τις τρείς κλήσεις του Θεού και τις τρείς κινήσεις του σώματος, όπως θα αναφέρουμε παρακάτω. 

 α) Ο χαρακτήρας της Α΄ Επιστολής και η διαφορά με τις υπόλοιπες Επιστολές. 

1- Μία παράγραφος της βρίσκεται στα Αποφθέγματα, τα οποία αποδίδονται στον Άγιο Αντώνιο, γεγονός που αποδεικνύει τη σπουδαιότητά της 

2- Διασώζεται σε αρχαία Συριακή μετάφραση. 

3- Ως προς την αρίθμηση των Επιστολών Β΄- ΣΤ΄, όλες οι μεταφράσεις διαφωνούν μεταξύ τους. Εξαίρεση αποτελεί η αρίθμηση της Α΄, η οποία βρίσκεται στην έναρξη όλων των Επιστολών και σε όλες τις παραδόσεις των μεταφράσεων205. 

 4- Φαίνεται ότι δεν απευθύνεται σε μεμονωμένα πρόσωπα, αλλά θεωρείται ουσιαστικά ως μία καθολική Επιστολή, όπως εξηγήσαμε παραπάνω. 

5- Χαρακτηρίζεται από την απλότητα του ύφους που προσιδιάζει στην ασκητική παράδοση, ενώ οι άλλες διακρίνονται από τις αναφορές στη φιλοσοφία του Πλάτωνα και του Ωριγένη, και στη σωτηριολογική διδασκαλία. 

6- Θεματολογικά υπάρχει οργανωμένη παρουσίαση των θέσεων, που αναπτύσσονται, σε αντίθεση με τις άλλες Επιστολές, που χαρακτηρίζονται από την επανάληψη των ίδιων σκέψεων.  

 β) Ο τίτλος της Αραβικής μετάφρασης:

«Περί της αναχώρησης από τον κόσμο για τον μοναχικό βίο»206.

γ) Το διάγραμμα του περιεχομένου της Επιστολής

1- Οι τρεις τάξεις των ψυχών και οι τρεις κλήσεις του Θεού (1-17).

- Ο έμφυτος νόμος (2-8).

- Ο γραπτός νόμος (9-14).

- Οι θλίψεις και η τιμωρία (15-17).

2- Ο ρόλος του Αγίου Πνεύματος στην καθοδήγηση του ανθρώπου  προς την ψυχοσωματική μετάνοια (18-34).

3- Οι τρεις κινήσεις του σώματος (35-41).

- Η φυσική (35-36).

- Η προερχόμενη από την τροφή (37-40).

- Η προερχόμενη από τον διάβολο (41).

4- Ο τρόπος να υποτάσσει ο άνθρωπος τις κινήσεις του σώματος   μέσω της υπακοής στο Πνεύμα (42-45).

5- Ο τρόπος του εξαγνισμού των μελών του σώματος από τον νου  (46-71).

- Η συμπαράσταση του Πνεύματος στο νου (46-49).

- Η κάθαρση των ματιών, των αυτιών, της γλώσσας, των χεριών,  της κοιλιάς και των ποδιών (50-71).

6- Η κάθαρση της ψυχής (72-78).

- Τα πάθη της ψυχής εκτός των σαρκικών και η θεραπεία τους 

(72-76).

- Η ευσπλαχνία του Οικτίρμονα Δημιουργού στην ψυχή λόγω του  κόπου της και των μόχθων του σώματος (77-78)

-73-