2.3. Σύγχρονες ψυχολογικές θεωρίες για την θρησκεία και την πνευματικότητα
Τόσο η θρησκεία, όσο και η πνευματικότητα αποτελούν έννοιες που έχουν σχέση με την αναζήτηση ισχυρού περιεχομένου και νοήματος συνολικά της ζωής. Ως θρησκεία εξ ορισμού αναφέρεται η συγκεκριμένη σε μορφή και περιεχόμενο πίστη στον Θεό και η αντίστοιχη απόδοση λατρείας σε Αυτόν. Η πνευματικότητα αναφέρεται στην ύπαρξη στοιχείων που σχετίζονται με το πνεύμα και που δηλώνουν βαθύ πνευματικό περιεχόμενο57. Από την συνεργασία της σύγχρονης ψυχοθεραπείας και της χριστιανικής πνευματικότητας έχει προκύψει η σύγχρονη ψυχολογική θεωρία της πνευματικής ψυχοθεραπείας που συνιστά τα τελευταία χρόνια έναν νέο κλάδο της ψυχοθεραπείας58. Ο διακεκριμένος Αμερικανός ψυχίατρος Morgan Peck είχε δηλώσει σε ομιλία του στον σύλλογο Αμερικανών ψυχιάτρων (Washington 4/5/1992) ότι η Ψυχιατρική επιστήμη δεν έχει απλά παραμελήσει αλλά έχει αγνοήσει ενεργά το θέμα της πνευματικότητας και της θρησκευτικότητας. Επίσης υποστήριξε ότι οι πιο σημαντικές συμβολές στην θεωρία της προσωπικότητας και στην ψυχοδυναμική θεωρία τα τελευταία έτη έγιναν μεταξύ άλλων από ποιμαντικούς συμβούλους και θεολόγους59.
Η κ. Πανωραία Κουφογιάννη, Επίκουρη Καθηγήτρια Θεολογικής Σχολής ΕΚΠΑ αναφέρει σχετικά με το θέμα ότι παρόλο που η ψυχολογία και η ψυχιατρική δεν ασχολούνται με την πνευματική διάσταση της ανθρώπινης ψυχής, τα τελευταία έτη αναγνώρισαν ως παράγοντα αυτόν της πνευματικότητας και της θρησκευτικότητας του ατόμου και απόδειξη αυτού αποτελεί η καθιέρωση σχετικών με την πνευματικότητα και την θρησκεία μαθημάτων στην ψυχιατρική ειδικότητα60. Η σύγχρονη ψυχοθεραπεία έχει αρχίσει να εντάσσει στους τρόπους θεραπείας την θρησκευτικότητα και την πνευματικότητα ήδη από το 1992 στο DSM-IV, που αποτελεί το διαγνωστικό και στατιστικό εγχειρίδιο ψυχικών διαταραχών, και πλέον η θρησκευτικότητα του ατόμου δεν αντιμετωπίζεται αρνητικά αλλά συνεπικουρεί στην ταχύτερη θεραπεία του ασθενή. Στην πραγματικότητα, ψυχολόγοι και ψυχαναλυτές βλέπουν θετικά αυτή την διεπιστημονική προσέγγιση και μάλιστα κάποιοι από αυτούς αναφέρουν ότι η κύρια και βαθύτερη αιτία των νευρώσεων και ψυχικών παθήσεων είναι η έλλειψη θρησκευτικότητας61. Σημαντική είναι και η άποψη καταξιωμένων στο χώρο ψυχολόγων και ψυχιάτρων όπως ο C. Jung ο οποίος υποστηρίζει ότι έχει μεγάλη σημασία για την ζωή ενός ανθρώπου η επιδίωξη ενός σκοπού και μάλιστα «σκοπό της ζωής μόνον η θρησκεία μπορεί να δώσει». Ο K. Jaspers επίσης υποστηρίζει ότι το θρησκευτικό συναίσθημα, όταν συνοδεύεται από γαλήνη και ελπίδα, αποτελεί το πιο βασικό μέσο ψυχοθεραπείας62. Η σύγχρονη ψυχοθεραπεία έχει πλέον όλα τα εργαλεία προκειμένου να μπορεί να κάνει τον άνθρωπο να αισθανθεί καλύτερα ιδιαίτερα όταν βάλει στους κόλπους της την πνευματικότητα με σκοπό την προαγωγή της ψυχικής υγείας. Πολλές σύγχρονες θεραπείες προτείνουν την Συμπληρωματική ή και Εναλλακτική Ιατρική (CAM) που θα διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην πρακτική ψυχολογία δίνοντας έμφαση στις ανάγκες της σύγχρονης και διαφοροποιημένης κοινωνίας, ενώ η χρήση της πνευματικά ολοκληρωμένης ψυχοθεραπείας (SRBP) λαμβάνει συνεχώς έδαφος63. Επιπρόσθετα, σύγχρονες έρευνες που αφορούν στην μελέτη της ψυχικής υγείας έχουν δείξει ότι η προσευχή μπορεί αν αποτελέσει μια μορφή ψυχοθεραπευτικής στρατηγικής σε συνδυασμό με την ψυχοθεραπεία χωρίς να υπάρχει σύγκρουση μεταξύ τους, αλλά αντίθετα η προσευχή μπορεί να ενισχύσει την ψυχοθεραπεία. Ερευνητές (McCullough και Larson, 1999) δηλώνουν ότι «ακόμα και στην απουσία αποδείξεων θεραπευτικής αποτελεσματικότητας, η προσευχή έχει αυτό που θα ονομάζαμε ενδυναμωτικό αποτέλεσμα και μπορεί να δώσει ώθηση και να ενδυναμώσει το ηθικό, την ελπίδα για θεραπεία και ότι θα υπάρξει λύση των προβλημάτων, την ανακούφιση και την άνεση με την διαδικασία της ψυχοθεραπείας και συμβουλευτικής, αλλά και το ίδιο το άνοιγμα στην θεραπευτική εργασία και την συμβουλευτική»64. Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειώσουμε ότι για τους επιστήμονες ψυχικής υγείας το ψυχολογικό στοιχείο στον άνθρωπο αναφέρεται στην εμπειρία, δηλαδή σε αυτό που ο κάθε άνθρωπος βιώνει ακόμα κι αν αυτό είναι στο ασυνείδητο. Αυτό έρχεται σε αντιδιαστολή από το οντολογικό στοιχείο το οποίο υπάρχει αφ΄ εαυτού και συνιστά τον άνθρωπο στην ουσία του. Θεωρούν ότι αυτό είναι το όντως υπάρχων και όχι το άλλης τάξεως στοιχείο που την παράγει. Η διαφορά αυτή φαίνεται και στο επίπεδο της θρησκευτικότητας. Με θεολογική προσέγγιση, υγιής θρησκευτικότητα είναι εκείνη που τοποθετεί τον άνθρωπο ορθά απέναντι στον Θεό και στον διπλανό του, ως προς τις οντολογικές παραμέτρους της υπάρξεώς του: αρτιότητα, δημιουργικότητα κοινωνικότητα και κυρίως την αγάπη. Αντίθετα, κάθε πνευματικότητα που εξαντλείται στο επίπεδο των βιωμάτων αποτελεί καθαρά ανθρώπινο μέγεθος καθώς είναι ψυχολογική. Στον δυτικό κόσμο, η χρήση του όρου πνευματικότητα λογίζεται ως εξατομικευμένη ψυχολογική εμπειρία. Το ατομικό βίωμα ενότητας με τον «Θεό», τον κόσμο , τον άνθρωπο αντιδιαστέλλεται από την θρησκευτικότητα ως συμμόρφωση με την λατρεία και την πρακτική των γνωστών θρησκειών. Μπορεί, δηλαδή, κάποιος να βιώνει «πνευματικότητα» χωρίς να θρησκεύει και το αντίστροφο65. Φαίνεται πως η πνευματικότητα της νέας εποχής είναι ο μετασχηματισμός του ψυχολογικού ναρκισσισμού σε πνευματικό ναρκισσισμό66.
-32-
