Ψαλμὸς ΡΚΔ΄ (124), στίχ. 1-2
ῼΔΗ ΤΩΝ ΑΝΑΒΑΘΜΩΝ
† Νικ. Π. Βασιλειάδη
Ὁ Ψαλμὸς αὐτὸς θεωρεῖται ἀπὸ ὁρισμένους ὅτι ἔχει γραφεῖ σὲ χρόνο μεταγενέστερο ἀπὸ ὅλους τοὺς ἄλλους Ψαλμούς, ὅταν δηλαδὴ οἱ Ἰσραηλίτες εἶχαν ἐπιστρέψει ἤδη ἀπὸ τὴν αἰχμαλωσία καὶ εἶχαν ἐγκατασταθεῖ στὴν Παλαιστίνη.
Ὁ Ψαλμωδὸς κάνει λόγο γιὰ ἀνθρώπους ἀγαθοὺς καὶ εὐθεῖς «τῇ καρδίᾳ» καὶ γιὰ διπρόσωπους καὶ κίβδηλους.
Ποιοὶ εἶναι οἱ μὲν καὶ ποιοὶ οἱ δέ;
Ἂν ἡ ἱστορικὴ βάση τοῦ Ψαλμοῦ αὐτοῦ εἶναι τὰ ὅσα γράφονται στὸ ἕκτο κεφάλαιο τοῦ βιβλίου τοῦ Νεεμία, τότε κίβδηλοι καὶ διπρόσωποι εἶναι πολλοὶ Ἰουδαῖοι ἀνώτερης κοινωνικῆς τάξεως, ποὺ εἶχαν ἐξαγορασθεῖ ἀπὸ τοὺς Σαμαρεῖτες καὶ οἱ ὁποῖοι συνεννοοῦνταν κρυφὰ μὲ τοὺς ἐχθροὺς τοῦ Ἰσραήλ. Ἐπίσης καὶ ψευδοπροφῆτες ποὺ ὑπέσκαπταν τὰ συμφέροντα τοῦ Ἰσραήλ, ἐπειδὴ φθονοῦσαν καὶ μισοῦσαν τὸν Νεεμία.
Εὐθεῖς δὲ εἶναι οἱ εἰλικρινεῖς πατριῶτες ποὺ ἀγωνίζονταν μὲ τὸν Νεεμία γιὰ τὴν ἐθνική τους παλιγγενεσία, ἐνῶ αὐτοὶ ποὺ παρεξέκλιναν καὶ λοξοδρομοῦσαν σὲ διεστραμμένους δρόμους ἦσαν ὅσοι ἀκολουθοῦσαν τὸν Νωαδία καὶ γενικῶς τὴ μερίδα τῶν ψευδοπροφητῶν1.
Ὁ κλιμακωτὸς ρυθμὸς εἶναι φανερὸς καὶ σ’ αὐτὸν τὸν Ψαλμό: «ὡς ὄρος Σιών... ὄρη κύκλῳ αὐτῆς»· «εἰς τὸν αἰῶνα... ἕως τοῦ αἰῶνος»· «κύκλῳ αὐτῆς... κύκλῳ τοῦ λαοῦ αὐτοῦ»· «κλήρων τῶν δικαίων... μὴ ἐκτείνωσιν οἱ δίκαιοι». Ὁ σύντομος αὐτὸς Ψαλμὸς θὰ μποροῦσε νὰ θεωρηθεῖ ὡς περίληψη τῶν λόγων τοῦ προφήτη Ἡσαΐα, ὅπου κάνει λόγο γιὰ τὴν τιμωρία τῶν ἀρχόντων τοῦ Ἰσραήλ, οἱ ὁποῖοι συνέβαλαν στὴ διάλυση τοῦ κράτους τοῦ λαοῦ τοῦ Θεοῦ. Γράφει ὁ Ἡσαΐας: Οἱ ἄρχοντες πράγματι ἔλαβαν ἐναντίον τοῦ ἑαυτοῦ τους κακὴ καὶ ὀλέθρια ἀπόφαση ὅταν εἶπαν· ἂς δέσουμε τὸν δίκαιο, διότι δύσκολα μποροῦμε νὰ τὸν διαχειριστοῦμε καὶ διότι ἀντιστρατεύεται τὰ ἰδιοτελὴ καὶ πονηρά μας σχέδια. Λοιπόν, θὰ φᾶνε ἐκεῖνα ποὺ γέννησαν, τὰ ἔργα ποὺ γέννησαν σὰν ἄλλη πονηρὴ σπορά. Ἀλίμονο σ’ αὐτὸν ποὺ περιφρονεῖ ἀσεβῶς τὸ νόμο· θὰ τοῦ συμβοῦν κακὰ σύμφωνα μὲ τὰ ἔργα τῶν χεριῶν του (βλ. Ἡσ. γ΄ 1011). Ὅσοι ἔχουν στηρίξει τὴν ἐλπίδα καὶ τὴν ἐμπιστοσύνη τους στὸν Κύριο μοιάζουν, βεβαιώνει ὁ Ψαλμωδός, μὲ τὸ ὄρος τῆς Σιών, ποὺ εἶναι ἀδιάσειστα θεμελιωμένο στὴ γῆ καὶ ὑψώνεται μεγαλόπρεπα. Ἔτσι καὶ ὅποιος κατοικεῖ στὴν Ἱερουσαλὴμ μὲ εὐλάβεια καὶ ἔχει σταθερὴ τὴν πεποίθησή του στὸ Θεό, δὲν θὰ σαλευθεῖ ποτέ (Ψαλ. ρκδ΄ [124] 1). Ἀναφέρει τὸ ὄρος Σιών, διότι, ὅπως σημειώνει ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος, ἀπὸ ἐκεῖνο τὸ μέρος προῆλθε ἡ ἀγαλλίαση σ’ ὅλα τὰ μέρη τοῦ κόσμου· «ἐντεῦθεν ἡ εὐφροσύνη καὶ ἡ χαρά· ἐντεῦθεν αἱ πηγαὶ τῆς φιλοσοφίας, ἔνθα (ὅπου) Χριστὸς ἐσταυρώθη, ὅθεν (ἀπ’ ὅπου) οἱ ἀπόστολοι ἐξώρμησαν»2.
Ἀνέφερε δὲ ὁ Ψαλμωδὸς τὸ ὄρος, διότι μὲ τὴ λέξη αὐτὴ θέλει νὰ φανερώσει τὸ ἀμετάβλητο, τὴ σταθερότητα, τὸ ἀδούλωτο καὶ τὸ ἀκαταμάχητο τῆς ἐλπίδος στὸ Θεό. Διότι ὅπως ἀκριβῶς δὲν μπορεῖ κάποιος νὰ ἐκριζώσει τὸ ὄρος, οὔτε κἂν νὰ τὸ μετακινήσει, ἔστω καὶ ἂν μεταχειρισθεῖ ἀναρίθμητα μηχανήματα, ἔτσι καὶ ἐκεῖνος ποὺ ἐπιτίθεται ἐναντίον ἐκείνου ποὺ ἔχει στηριγμένη τὴν ἐλπίδα του στὸ Θεό, θὰ ἐπιστρέψει στὸ σπίτι του μὲ ἄδεια χέρια. Διότι «ἡ ἐλπὶς ἡ ἐπὶ τὸν Θεὸν» εἶναι ἀσφαλέστερη ἀπὸ τὸ ὄρος3. Ὅλοι ἀντιμετωπίζουμε στὴ ζωή μας ἀντιξοότητες, ἐμπόδια, πόλεμο πνευματικό, θύελλες, τρικυμίες. Ὁ ἄνθρωπος ὅμως ὁ ἀφοσιωμένος στὸ Θεό, ποὺ στηρίζει μὲ πίστη καὶ ἀπόλυτη ἐμπιστοσύνη τὴν ἐλπίδα του στὸ Θεό, δὲν ἀπογοητεύεται, δὲν χάνει τὴν εἰρήνη του καὶ τὸ θάρρος του. Ὅλα αὐτὰ δὲν ἀνακόπτουν τὴ δραστηριότητά του. Ὅπως ἀκριβῶς καὶ ὁ καθαυτὸ ὄγκος ἑνὸς ὄρους, ὅσα βαρέα βλήματα κι ἂν ἐκραγοῦν ἐπάνω του, ὅσους κεραυνοὺς κι ἂν δεχθεῖ, ὅλα αὐτὰ θὰ θίξουν ἁπλῶς τὴν ἐπιφάνειά του, τὸ ἴδιο ὅμως θὰ μένει ἀμετακίνητο, ἔτσι καὶ ὁ ἄνθρωπος ποὺ ἔχει στηριγμέ νη τὴν ἐλπίδα του στὸ Θεό. Ὁ Ψαλμωδὸς προσθέτει ἀκόμη: Ὅπως τὰ ὄρη περικυκλώνουν τὴν Ἱερουσαλήμ, ἔτσι καὶ ὁ Κύριος μὲ τὴ θεία Του προστασία θὰ περιβάλλει καὶ θὰ περιφρουρεῖ τὸν εὐσεβὴ λαό Του, ὄχι μόνο σ’ αὐτὴ τὴ ζωή, ἀλλὰ καὶ στὴν αἰωνιότητα (στίχ. 2). Ἡ Ἱερουσαλὴμ ὄφειλε τὴν ἀσφάλειά της στὸ ὅτι ἦταν περικυκλωμένη ἀπὸ ὄρη. Ὅμως, παρατηρεῖ ὁ Ψαλμωδός, πέραν αὐτῆς τῆς
προστασίας εἶχε καὶ τὴν πανίσχυρη προστασία τοῦ Κυρίου. Ἡ ὁποία προστασία δίνεται στὸ δίκαιο καὶ ἀφοσιωμένο λαὸ τοῦ Θεοῦ. Ἀλλ’ ὁ Κύριος δὲν μᾶς σώζει μόνο ἀπὸ τοὺς ὑλικοὺς καὶ τοὺς σωματικοὺς κινδύνους. Μᾶς σώζει καὶ ἀπὸ τὶς προσβολὲς τοῦ Βελίαρ, ὅπως ψάλλει ὁ ὑμνογράφος, δηλαδὴ ἀπὸ τὶς ἐπιθέσεις τοῦ σατανᾶ. Βελίαρ, κατὰ τὸν ἱερὸ Χρυσόστομο, εἶναι ὁ ἀποστάτης. Αὐτὸς ὁ ἀποστάτης προσπαθεῖ νὰ ὁδηγήσει καὶ ἐμᾶς τοὺς ἀνθρώπους στὴν
ἀποστασία ἀπὸ τὸν Θεό. Ὁ Κύριος ὅμως μᾶς προστατεύει καὶ μᾶς περιφρουρεῖ. Ἄλλωστε καὶ οἱ ἅγιοι ἄγγελοι τοῦ
Θεοῦ μᾶς κυκλώνουν καὶ δὲν μᾶς ἀφήνουν νὰ νικηθοῦμε ἀπὸ τὸν σατανά. «Ὄρη» περικυκλώνουν τὴν Ἱερουσαλὴμ καὶ τὴν ἀσφαλίζουν, λέει ὁ Ψαλμωδός. Καὶ ὁ Ὠριγένης γράφει· νομίζω ὅτι «ὄρη» εἶναι «δυνάμεις θεῖαι», δηλαδὴ τάγματα ἀγγελικὰ ποὺ περιφρουροῦν ὅσους εἶναι ἀφοσιωμένοι στὸ Θεό4.
Πόσο εὐγνώμονες πρέπει νὰ εἴμαστε στὸν Κύριο καὶ Δημιουργό μας, ὁ Ὁποῖος ὄχι μόνο προνοεῖ καὶ προσφέρει στοὺς δικούς Του ἀνθρώπους τὰ ἀπαραίτητα ἀγαθά, ἀλλὰ καὶ δὲν τοὺς ἀφήνει
ἀπροστάτευτους στὶς ὧρες τῶν θλίψεων καὶ τῶν πειρασμῶν. Ὀρθώνει δὲ καὶ τεῖχος ἀπόρθητο γύρω τους, τὰ τάγματα τοῦ οὐράνιου στρατοῦ Του!...
1. Βλ. ΚΩΝ. ΚΑΛΛΙΝΙΚΟΥ, Ὑπόμνημα εἰς τὸν Ἱερὸν Ψαλτῆρα, Τόμ. Α΄, ἐν Ἀλεξανδρείᾳ 1929, σελ. 310311.
2. ΙΩ. ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ, Εἰς Ψαλ. μζ΄ [47], PG 55, 217218.
3. ΙΩ. ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ, Εἰς Ψαλ. ρκδ΄ [124], PG 55, 357. Βλ. καί ΕΥΘΥΜΙΟΥ ΖΙΓΑΒΗΝΟΥ, Ἐξήγησις εἰς Ψαλ. ρκδ΄ [124], PG 128, 1196D.
4. ΩΡΙΓΕΝΟΥΣ, Εἰς τὸν Ψαλ. ρκδ΄ [124], PG 12, 1637D.
''Ο ΣΩΤΗΡ'' 2164
ῼΔΗ ΤΩΝ ΑΝΑΒΑΘΜΩΝ
† Νικ. Π. Βασιλειάδη
Ὁ Ψαλμὸς αὐτὸς θεωρεῖται ἀπὸ ὁρισμένους ὅτι ἔχει γραφεῖ σὲ χρόνο μεταγενέστερο ἀπὸ ὅλους τοὺς ἄλλους Ψαλμούς, ὅταν δηλαδὴ οἱ Ἰσραηλίτες εἶχαν ἐπιστρέψει ἤδη ἀπὸ τὴν αἰχμαλωσία καὶ εἶχαν ἐγκατασταθεῖ στὴν Παλαιστίνη.
Ὁ Ψαλμωδὸς κάνει λόγο γιὰ ἀνθρώπους ἀγαθοὺς καὶ εὐθεῖς «τῇ καρδίᾳ» καὶ γιὰ διπρόσωπους καὶ κίβδηλους.
Ποιοὶ εἶναι οἱ μὲν καὶ ποιοὶ οἱ δέ;
Ἂν ἡ ἱστορικὴ βάση τοῦ Ψαλμοῦ αὐτοῦ εἶναι τὰ ὅσα γράφονται στὸ ἕκτο κεφάλαιο τοῦ βιβλίου τοῦ Νεεμία, τότε κίβδηλοι καὶ διπρόσωποι εἶναι πολλοὶ Ἰουδαῖοι ἀνώτερης κοινωνικῆς τάξεως, ποὺ εἶχαν ἐξαγορασθεῖ ἀπὸ τοὺς Σαμαρεῖτες καὶ οἱ ὁποῖοι συνεννοοῦνταν κρυφὰ μὲ τοὺς ἐχθροὺς τοῦ Ἰσραήλ. Ἐπίσης καὶ ψευδοπροφῆτες ποὺ ὑπέσκαπταν τὰ συμφέροντα τοῦ Ἰσραήλ, ἐπειδὴ φθονοῦσαν καὶ μισοῦσαν τὸν Νεεμία.
Εὐθεῖς δὲ εἶναι οἱ εἰλικρινεῖς πατριῶτες ποὺ ἀγωνίζονταν μὲ τὸν Νεεμία γιὰ τὴν ἐθνική τους παλιγγενεσία, ἐνῶ αὐτοὶ ποὺ παρεξέκλιναν καὶ λοξοδρομοῦσαν σὲ διεστραμμένους δρόμους ἦσαν ὅσοι ἀκολουθοῦσαν τὸν Νωαδία καὶ γενικῶς τὴ μερίδα τῶν ψευδοπροφητῶν1.
Ὁ κλιμακωτὸς ρυθμὸς εἶναι φανερὸς καὶ σ’ αὐτὸν τὸν Ψαλμό: «ὡς ὄρος Σιών... ὄρη κύκλῳ αὐτῆς»· «εἰς τὸν αἰῶνα... ἕως τοῦ αἰῶνος»· «κύκλῳ αὐτῆς... κύκλῳ τοῦ λαοῦ αὐτοῦ»· «κλήρων τῶν δικαίων... μὴ ἐκτείνωσιν οἱ δίκαιοι». Ὁ σύντομος αὐτὸς Ψαλμὸς θὰ μποροῦσε νὰ θεωρηθεῖ ὡς περίληψη τῶν λόγων τοῦ προφήτη Ἡσαΐα, ὅπου κάνει λόγο γιὰ τὴν τιμωρία τῶν ἀρχόντων τοῦ Ἰσραήλ, οἱ ὁποῖοι συνέβαλαν στὴ διάλυση τοῦ κράτους τοῦ λαοῦ τοῦ Θεοῦ. Γράφει ὁ Ἡσαΐας: Οἱ ἄρχοντες πράγματι ἔλαβαν ἐναντίον τοῦ ἑαυτοῦ τους κακὴ καὶ ὀλέθρια ἀπόφαση ὅταν εἶπαν· ἂς δέσουμε τὸν δίκαιο, διότι δύσκολα μποροῦμε νὰ τὸν διαχειριστοῦμε καὶ διότι ἀντιστρατεύεται τὰ ἰδιοτελὴ καὶ πονηρά μας σχέδια. Λοιπόν, θὰ φᾶνε ἐκεῖνα ποὺ γέννησαν, τὰ ἔργα ποὺ γέννησαν σὰν ἄλλη πονηρὴ σπορά. Ἀλίμονο σ’ αὐτὸν ποὺ περιφρονεῖ ἀσεβῶς τὸ νόμο· θὰ τοῦ συμβοῦν κακὰ σύμφωνα μὲ τὰ ἔργα τῶν χεριῶν του (βλ. Ἡσ. γ΄ 1011). Ὅσοι ἔχουν στηρίξει τὴν ἐλπίδα καὶ τὴν ἐμπιστοσύνη τους στὸν Κύριο μοιάζουν, βεβαιώνει ὁ Ψαλμωδός, μὲ τὸ ὄρος τῆς Σιών, ποὺ εἶναι ἀδιάσειστα θεμελιωμένο στὴ γῆ καὶ ὑψώνεται μεγαλόπρεπα. Ἔτσι καὶ ὅποιος κατοικεῖ στὴν Ἱερουσαλὴμ μὲ εὐλάβεια καὶ ἔχει σταθερὴ τὴν πεποίθησή του στὸ Θεό, δὲν θὰ σαλευθεῖ ποτέ (Ψαλ. ρκδ΄ [124] 1). Ἀναφέρει τὸ ὄρος Σιών, διότι, ὅπως σημειώνει ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος, ἀπὸ ἐκεῖνο τὸ μέρος προῆλθε ἡ ἀγαλλίαση σ’ ὅλα τὰ μέρη τοῦ κόσμου· «ἐντεῦθεν ἡ εὐφροσύνη καὶ ἡ χαρά· ἐντεῦθεν αἱ πηγαὶ τῆς φιλοσοφίας, ἔνθα (ὅπου) Χριστὸς ἐσταυρώθη, ὅθεν (ἀπ’ ὅπου) οἱ ἀπόστολοι ἐξώρμησαν»2.
Ἀνέφερε δὲ ὁ Ψαλμωδὸς τὸ ὄρος, διότι μὲ τὴ λέξη αὐτὴ θέλει νὰ φανερώσει τὸ ἀμετάβλητο, τὴ σταθερότητα, τὸ ἀδούλωτο καὶ τὸ ἀκαταμάχητο τῆς ἐλπίδος στὸ Θεό. Διότι ὅπως ἀκριβῶς δὲν μπορεῖ κάποιος νὰ ἐκριζώσει τὸ ὄρος, οὔτε κἂν νὰ τὸ μετακινήσει, ἔστω καὶ ἂν μεταχειρισθεῖ ἀναρίθμητα μηχανήματα, ἔτσι καὶ ἐκεῖνος ποὺ ἐπιτίθεται ἐναντίον ἐκείνου ποὺ ἔχει στηριγμένη τὴν ἐλπίδα του στὸ Θεό, θὰ ἐπιστρέψει στὸ σπίτι του μὲ ἄδεια χέρια. Διότι «ἡ ἐλπὶς ἡ ἐπὶ τὸν Θεὸν» εἶναι ἀσφαλέστερη ἀπὸ τὸ ὄρος3. Ὅλοι ἀντιμετωπίζουμε στὴ ζωή μας ἀντιξοότητες, ἐμπόδια, πόλεμο πνευματικό, θύελλες, τρικυμίες. Ὁ ἄνθρωπος ὅμως ὁ ἀφοσιωμένος στὸ Θεό, ποὺ στηρίζει μὲ πίστη καὶ ἀπόλυτη ἐμπιστοσύνη τὴν ἐλπίδα του στὸ Θεό, δὲν ἀπογοητεύεται, δὲν χάνει τὴν εἰρήνη του καὶ τὸ θάρρος του. Ὅλα αὐτὰ δὲν ἀνακόπτουν τὴ δραστηριότητά του. Ὅπως ἀκριβῶς καὶ ὁ καθαυτὸ ὄγκος ἑνὸς ὄρους, ὅσα βαρέα βλήματα κι ἂν ἐκραγοῦν ἐπάνω του, ὅσους κεραυνοὺς κι ἂν δεχθεῖ, ὅλα αὐτὰ θὰ θίξουν ἁπλῶς τὴν ἐπιφάνειά του, τὸ ἴδιο ὅμως θὰ μένει ἀμετακίνητο, ἔτσι καὶ ὁ ἄνθρωπος ποὺ ἔχει στηριγμέ νη τὴν ἐλπίδα του στὸ Θεό. Ὁ Ψαλμωδὸς προσθέτει ἀκόμη: Ὅπως τὰ ὄρη περικυκλώνουν τὴν Ἱερουσαλήμ, ἔτσι καὶ ὁ Κύριος μὲ τὴ θεία Του προστασία θὰ περιβάλλει καὶ θὰ περιφρουρεῖ τὸν εὐσεβὴ λαό Του, ὄχι μόνο σ’ αὐτὴ τὴ ζωή, ἀλλὰ καὶ στὴν αἰωνιότητα (στίχ. 2). Ἡ Ἱερουσαλὴμ ὄφειλε τὴν ἀσφάλειά της στὸ ὅτι ἦταν περικυκλωμένη ἀπὸ ὄρη. Ὅμως, παρατηρεῖ ὁ Ψαλμωδός, πέραν αὐτῆς τῆς
προστασίας εἶχε καὶ τὴν πανίσχυρη προστασία τοῦ Κυρίου. Ἡ ὁποία προστασία δίνεται στὸ δίκαιο καὶ ἀφοσιωμένο λαὸ τοῦ Θεοῦ. Ἀλλ’ ὁ Κύριος δὲν μᾶς σώζει μόνο ἀπὸ τοὺς ὑλικοὺς καὶ τοὺς σωματικοὺς κινδύνους. Μᾶς σώζει καὶ ἀπὸ τὶς προσβολὲς τοῦ Βελίαρ, ὅπως ψάλλει ὁ ὑμνογράφος, δηλαδὴ ἀπὸ τὶς ἐπιθέσεις τοῦ σατανᾶ. Βελίαρ, κατὰ τὸν ἱερὸ Χρυσόστομο, εἶναι ὁ ἀποστάτης. Αὐτὸς ὁ ἀποστάτης προσπαθεῖ νὰ ὁδηγήσει καὶ ἐμᾶς τοὺς ἀνθρώπους στὴν
ἀποστασία ἀπὸ τὸν Θεό. Ὁ Κύριος ὅμως μᾶς προστατεύει καὶ μᾶς περιφρουρεῖ. Ἄλλωστε καὶ οἱ ἅγιοι ἄγγελοι τοῦ
Θεοῦ μᾶς κυκλώνουν καὶ δὲν μᾶς ἀφήνουν νὰ νικηθοῦμε ἀπὸ τὸν σατανά. «Ὄρη» περικυκλώνουν τὴν Ἱερουσαλὴμ καὶ τὴν ἀσφαλίζουν, λέει ὁ Ψαλμωδός. Καὶ ὁ Ὠριγένης γράφει· νομίζω ὅτι «ὄρη» εἶναι «δυνάμεις θεῖαι», δηλαδὴ τάγματα ἀγγελικὰ ποὺ περιφρουροῦν ὅσους εἶναι ἀφοσιωμένοι στὸ Θεό4.
Πόσο εὐγνώμονες πρέπει νὰ εἴμαστε στὸν Κύριο καὶ Δημιουργό μας, ὁ Ὁποῖος ὄχι μόνο προνοεῖ καὶ προσφέρει στοὺς δικούς Του ἀνθρώπους τὰ ἀπαραίτητα ἀγαθά, ἀλλὰ καὶ δὲν τοὺς ἀφήνει
ἀπροστάτευτους στὶς ὧρες τῶν θλίψεων καὶ τῶν πειρασμῶν. Ὀρθώνει δὲ καὶ τεῖχος ἀπόρθητο γύρω τους, τὰ τάγματα τοῦ οὐράνιου στρατοῦ Του!...
1. Βλ. ΚΩΝ. ΚΑΛΛΙΝΙΚΟΥ, Ὑπόμνημα εἰς τὸν Ἱερὸν Ψαλτῆρα, Τόμ. Α΄, ἐν Ἀλεξανδρείᾳ 1929, σελ. 310311.
2. ΙΩ. ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ, Εἰς Ψαλ. μζ΄ [47], PG 55, 217218.
3. ΙΩ. ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ, Εἰς Ψαλ. ρκδ΄ [124], PG 55, 357. Βλ. καί ΕΥΘΥΜΙΟΥ ΖΙΓΑΒΗΝΟΥ, Ἐξήγησις εἰς Ψαλ. ρκδ΄ [124], PG 128, 1196D.
4. ΩΡΙΓΕΝΟΥΣ, Εἰς τὸν Ψαλ. ρκδ΄ [124], PG 12, 1637D.
''Ο ΣΩΤΗΡ'' 2164
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου