Άγιος Ευγένιος ο Τραπεζούντιος

; - 290 μ.Χ.

Ο Άγιος Ευγένιος, πολιούχος της Τραπεζούντας κ αλλά και άγιος όλων των Ποντίων, μαρτύρησε για την πίστη του. Ο ποντιακός ελληνισμός που του έχτισε ναούς ,όπου κατέφυγε ,δεν τον ξεχνά. Η μνήμη του τιμάται στις 21 Ιανουαρίου και το γενέθλιόν του στις 24 Ιουνίου.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ο Άγιος Ευγένιος, η μνήμη του οποίου τιμάται στις 21 Ιανουαρίου, γεννήθηκε, έζησε και μαρτύρησε στην Τραπεζούντα. Εκεί το 290 μ.Χ. ο δεύτερος –μετά τον ιδρυτή της, Απόστολο Ανδρέα– επίσκοπος της πόλης με τη μακραίωνη ιστορία, μαζί με τους μάρτυρες Κάνδιδο, Ουαλεριανό και Ακύλα φυλακίστηκε και υπέστη βασανισμούς από τους Ρωμαίους. 

Ο Άγιος Ευγένιος οδηγήθηκε σε βάναυσο θάνατο και έμεινε στην ιστορία του ελληνισμού και της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Ως ημερομηνία γέννησής του αναφέρεται η 24η Ιουνίου, οπότε επίσης εορτάζεται από την Εκκλησία.

Ο Χριστιανισμός τον 4ο αιώνα μ.Χ. είχε εξαπλωθεί σε όλη την επικράτεια του Πόντου. Όμως στα χρόνια του Αγίου Ευγενίου του Τραπεζούντιου, τον 3ο αιώνα, ήταν ακόμα δύσκολη η παραδοχή μιας νέας πίστης για τον ελληνικό και ρωμαϊκό κόσμο .

Οι αυτοκράτορες Διοκλητιανός και Μαξιμιανός εκείνη την περίοδο είχαν εξαπολύσει δριμείς διωγμούς κατά των χριστιανών. Το 290 μ.Χ. οι Εθνικοί της Τραπεζούντας είχαν καταγγείλει και τους τέσσερις διδασκάλους του λόγου του Χριστού στον έπαρχο της Καππαδοκίας Λυσία και της Αρμενίας Αγρικόλαο.

Ο Ακύλας, ο Κάνδιδος και ο Ουαλεριανός φυλακίστηκαν και πέρασαν όλη τη νύχτα προσευχόμενοι και ψάλλοντας ύμνους στον Θεό. Το πρωί στην ανάκριση, μπροστά στον έπαρχο Λυσία, για μια ακόμη φορά ομολόγησαν την πίστη τους στον Χριστό και οδηγήθηκαν στον τόπο των βασανιστηρίων.

Ο Άγιος Ευγένιος κατάφερε να κρυφτεί στο δάσος, όμως φανερώθηκε στους Ρωμαίους με την παρότρυνση του ίδιου του Χριστού, ο οποίος παρουσιάστηκε μπροστά του και τον κάλεσε να αναγγείλει την πίστη του.

Τότε ο Άγιος βγήκε από την σπηλιά με τα αγκαθια, όπου είχε βρει καταφύγιο και άρχισε να ψάλλει και να υμνεί τον Θεό. Μια γυναίκα που μάζευε ξύλα στην περιοχή τον κατέδωσε.

Ο Άγιος οδηγήθηκε στη φυλακή και ακολούθησε τη μοίρα των τριών ομοθρήσκων του. Στο κάλεσμα του έπαρχου Λυσία να προσφέρει θυσία στους θεούς των ειδωλολατρών για να σώσει τη ζωή του, ο Ευγένιος δεν ανταποκρίθηκε και ξανά ομολόγησε την πραγματική του πίστη. Η παράδοση λέει ότι ο Άγιος Ευγένιος μπήκε σε έναν ειδωλολατρικό ναό μαζί με τον Λυσία, και με τη δύναμη της προσευχής θρυμμάτισε τρία αγάλματα. Το πλήθος που τους ακολουθούσε ήταν έκπληκτο. Ο ίδιος ο Ευγένιος, ειρωνευόμενος τον Λυσία, επέμενε στα πιστεύω του.

Τους φυλακισμένους χριστιανούς τους μαστίγωσαν με μαστίγιο από δέρμα βοδιού για να σκιστούν οι σάρκες τους, και μετά με αναμμένες λαμπάδες τους έκαψαν τις πληγές. Ύστερα οι τέσσερις μάρτυρες ρίχτηκαν σε μια μεγάλη κάμινο – και τότε έγινε το θαύμα. Τρεις ημέρες αργότερα, οι μάρτυρες βρέθηκαν σώοι και αβλαβείς. Οι δήμιοι που πήγαν να ελέγξουν την κατάσταση είδαν το θαύμα με τα μάτια τους και ασπάστηκαν τον Χριστιανισμό.

Ο Λυσίας, παραβλέποντας τη θεία δύναμη, διέταξε τον αποκεφαλισμό των τριών μαρτύρων και τη σταύρωση του Ευγένιου. Τα τρία αποκεφαλισμένα σώματα, που είχαν παραμορφωθεί από τα βασανιστήρια και ήταν δύσκολο να αναγνωριστούν, ως εκ θαύματος βρέθηκαν στον τόπο της καταγωγής του καθενός και ετάφησαν από τους χριστιανούς με ιδιαίτερες τιμές.

Ο Άγιος Ευγένιος, που εκείνη την ώρα ήταν κρεμασμένος στο σταυρό, μέσα στη φυλακή, από θαύμα απελευθερώθηκε και θεραπεύτηκαν οι πληγές του.

Οι συγκρατούμενοί του, άφωνοι από το μεγαλείο του θαύματος, ασπάστηκαν και αυτοί τον Χριστιανισμό.

Ο Λυσίας απέδωσε το θαύμα της θεραπείας στις μαγικές ικανότητες του Ευγένιου και διέταξε τον αποκεφαλισμό του. Στον τόπο του μαρτυρίου, όπου και ετάφη ο Άγιος, αργότερα κτίστηκε ο γνωστός ναός του Αγίου Ευγενίου.

Η 21η Ιανουαρίου του 290 μ.Χ. δεν ξεχάστηκε από τους συντοπίτες του, τους Έλληνες του Πόντου, και από όλο τον χριστιανικό κόσμο. Ο Άγιος Ευγένιος είναι πολιούχος της Τραπεζούντας και του αποδίδονται πολλά θαύματα που βοήθησαν την πόλη στο διάβα των αιώνων.

Ο ναός του μετά την Άλωση της Τραπεζούντας από τους Τούρκους, το 1461 μ.Χ., μετατράπηκε σε τζαμί. Σήμερα διασώζεται το κτήριο της εκκλησίας φέρνοντας αναμνήσεις στους επισκέπτες για το έντονα χριστιανικό παρελθόν της πόλης και όλου του Πόντου.

Ὁ μέχρι σήμερα σωζόμενος ναός, ἀνήκει στὸν τύπο τῆς ἀνατολικῆς ἄνευ ὑπερώων βασιλικῆς μετὰ τρούλου. Στὸ ναὸ φυλάσσονταν τὰ λείψανα τοῦ Ἁγίου Εὐγενίου καὶ τῶν συναθλητῶν του ἐναποτεθειμένα σὲ ἀργυρὲς λάρνακες, ἐνῶ οἱ κεφαλὲς τῶν μαρτύρων ἦταν στολισμένες μὲ χρυσὸ καὶ λίθους καὶ πλῆθος ἀπὸ μαργαριτάρια. Ὁ ναὸς τοῦ Ἁγίου Εὐγενίου μαζὶ μὲ αὐτὸν τῆς Χρυσοκεφάλου ἀποτελοῦσαν τὸ κέντρο τῆς ἐκκλησιαστικῆς καὶ ἐθνικῆς ζωῆς τῆς Τραπεζούντας. Ἡ τιμὴ καὶ ἡ εὐλάβεια τῶν Τραπεζουντίων πρὸς τὸν πολιοῦχο Ἅγιο ὑπῆρξε μεγάλη καὶ τὰ πλήθη συνέρρεαν ἀπὸ παντοῦ κατὰ τὶς δύο πανηγύρεις, στὶς 21 Ἰανουαρίου ἡμέρα τοῦ μαρτυρίου του καὶ στὶς 24 Ἰουνίου, ἡμέρα τῶν γενεθλίων τοῦ Μάρτυρος, ποὺ διὰ θαύματος καθιερώθηκε κατὰ τὸ διάστημα τῆς βασιλείας τοῦ αὐτοκράτορα τοῦ Βυζαντίου Βασιλείου (867 – 886 μ.Χ.).

Στο ορθόδοξο χριστιανικό κράτος των Κομνηνών της Τραπεζούντας και ιδιαίτερα στην πόλη της Τραπεζούντας, υπήρξαν πολλές εκκλησίες.

Τρεις όμως ήταν πιο φημισμένες, που αποτελούσαν κέντρα θρησκευτικών και κοινωνικών εκδηλώσεων.

Ακόμη και σήμερα, παρά τη μετατροπή τους σε τεμένη, προσελκύουν πλήθος επισκεπτών.

Ναός Αγίου Ευγενίου (Yeni Cuma Camii)

Ο μεγαλομάρτυρας Άγιος Ευγένιος γεννήθηκε στην Τραπεζούντα και μαρτύρησε με αποκεφαλισμό στα χρόνια του αυτοκράτορα Διοκλητιανού το 292 μ.Χ. Το αίμα του Ευγενίου επισφράγισε το θρίαμβο του χριστιανισμού στον Πόντο κατά της ειδωλολατρίας.

Ανακηρύχθηκε από τον Αλέξιο Α΄ Μεγάλο Κομνηνό πολιούχος της Τραπεζούντας και χτίστηκε ο μεγαλοπρεπής ναός του. Μαζί με τον ναό της Παναγίας Χρυσοκεφάλου αποτελούσε το κέντρο της εκκλησιαστικής, εθνικής και πολιτικής ζωής της πόλης. Όταν η Τραπεζούντα καταλήφθηκε από τους Τούρκους, ο Πορθητής αμέσως μετέτρεψε το ναό σε τζαμί με το όνομα «Yeni Cuma Camii», δηλαδή «τζαμί της νέας Παρασκευής», γιατί εκεί προσευχήθηκε για πρώτη φορά.

Ο ναός του Αγίου Ευγενίου πρέπει να ήταν καθολικό μονής. Ο ρυθμός του ανατολική βασιλική με τρούλο και χωρίς εξώστες. Η δυτική είσοδος του ναού πρέπει να είχε νάρθηκα μπροστά της, αλλά καταστράφηκε από τους Τούρκους και αφού φράχτηκε μετατράπηκε σε παράθυρο.

Η είσοδος στο ναό γινόταν από την βόρεια πλευρά. Στο ναό φυλάσσονταν, μέσα σε ασημένια λάρνακα, τα λείψανα του Αγίου Ευγενίου και των συναθλητών του, Κανίδιου, Ακύλα και Ουαλεριανού.

Ο ναός πανηγύριζε δύο φορές το χρόνο, 21 Ιανουαρίου, εορτή του μαρτυρίου του Αγίου και 24 Ιουνίου εορτή των γενεθλίων του.

Ο ναός ήταν ονομαστός όχι μόνο σ’ όλο τον Πόντο, αλλά και σ’ όλη την Ανατολή. Το πρώτο μισό του 11ου αι. ήρθε προσκυνητής στο ναό ο Αυτοκράτορας του Βυζαντίου Βασίλειος Β΄ Βουλγαροκτόνος. Επίσης, στο ναό γίνονταν ενίοτε και επίσημες τελετές της αυτοκρατορικής αυλής, καθώς στέψεις και γάμοι αυτοκρατόρων. Ο Αλέξιος Γ΄ Κομνηνός στέφθηκε αυτοκράτορας στο ναό, αλλά νυμφεύθηκε και την Θοδώρα την Κατακουζηνή. Τόσο τα αυτοκρατορικά εμβλήματα των Κομνηνών, όσο και τα νομίσματα της Κομνήνιας αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας έφεραν την εικόνα του Αγίου Ευγενίου.

Υπαρχουν ασημενια νομισματα που απεικονίζουν τον Άγιο Ευγένιο ολόσωμο, μετωπικό να κρατά στο δεξί χέρι σταυρό, που χρονολογουνται από τα χρόνια του Ιωάννη Β΄Κομνηνού (1280-1297) (πηγή: Συλλογή Τάσου Κυριακίδη)

Σήμερα στο ναό δεν σώζεται καμία από τις ωραίες αγιογραφίες που τον κοσμούσαν. Σκεπάστηκαν με κονίαμα και με τουρκικές διακοσμήσεις, στο θόλο του τρούλου και παραπλεύρως αυτού.

Το λυπηρό πάντως είναι ότι σχεδόν έχουν καταστραφεί(οι τούρκοι κατακτητές άραγε τις κατάστρεψαν;;), «πιθανότατα από εργασίες συντήρησης», οι κεραμοπλαστικοί διάκοσμοι γύρω και κάτω από την σκεπή εξωτερικώς, καθώς και οι σταυροί, που βρίσκονταν στο γείσο είναι σπασμένοι και στοκαρισμένοι. Δυστυχώς, μόνο δύο σταυροί έχουν διασωθεί.

Τα συναισθήματα που γεμίζουν την ψυχή του προσκυνητή σήμερα είναι ποικίλα. Λαχτάρα, περηφάνια, λύπη, πόνο, αγωνία και συνάμα ελπίδα να κρατηθεί εις τους αιώνες ο ναός του πολιούχου της Τραπεζούντας των Κομνηνών.

Σήμερα, τα λείψανά του Αγίου Ευγενίου φυλάσσονται στη νέα Μητρόπολη του προσφυγικού ποντιακού ελληνισμού, στη Μητρόπολη Ν. Κρήνης και Καλαμαριάς και ένα εικονογραφημένο χειρόγραφο στο Βατοπέδι του Αγίου Όρους. Υπαρχει ιερος ναος αφιερωμενος στην μνημη του αγιου Ευγενιου στα προαστια  της Δραμας (Αρκαδικό) .