Μάρτιος 1821. Ἡ Ομηρία στήν Τρίπολη τῶν Ἀρχιερέων καί Προκρίτων

 
Τοῦ Ἠλία Δημητροπούλου

Τό ντοκουμέντο/μαρτυρία πού ἀκολουθεῖ, ἀποτελεῖ μιά ἀποστομωτική ἀπάντηση σέ ὅσους ἀμφισβητοῦν τήν προσφορά τοῦ κλήρου καί τῶν τότε ἐπιφανῶν προκρίτων στήν ἐθνεγερσία, χωρίς αὐτό νά σημαίνει ὅτι δέν ὑπῆρξαν καί μεμονωμένες περιπτώσεις ἀποστασίας.

 Παρατίθενται ἀπό πρῶτο χέρι, οἱ συνθῆκες, τά βασανιστήρια, ἡ καρτερία καί ἡ πίστη στά ἱερά καί ὅσια τῆς φυλῆς τῶν παρουσιασθέντων ἐπισήμων στήν Τρίπολη, τόν Μάρτιο τοῦ 1821.

Μεταξύ τῶν φυλακισθέντων Ἀρχιερέων ἦταν καί ὁ Τριπόλεως Δανιήλ, ὁ ὁποῖος εἶχε πιστό ἀκόλουθό του τόν Ἱεροδιάκονο Ἰωσήφ Ζαφειρόπουλο. Καί οἱ δυό κατάγονταν ἀπό τά Λαγκάδια τῆς Γορτυνίας καί ὁ μέν Ἐπίσκοπος ὡς λαϊκός ἦταν ἑλληνοδιδάσκαλος, μέ τό ὄνομα Διαμαντῆς Ἀνδρέας, ὁ δέ Ἰωσήφ Ζαφειρόπουλος μαθητής του, πού εἶχε γεννηθεῖ τό 1785. Ὅταν ὁ δάσκαλος Διαμαντῆς χειροτονήθηκε στήν Κωνσταντινούπολη τό 1814 ὡς Ἐπίσκοπος Ἀκώβων καί στή συνέχεια Ἐπίσκοπος Τρίπολης μέ τό ὄνομα Δανιήλ, διατήρησε ὡς Ἱεροδιάκονο τόν μαθητή του Ἰωσήφ, τόν ὁποῖο, μετά τήν ἀπελευθέρωση, χειροτόνησε ὡς ἱερέα Τρίπολης ὁ Ἐπίσκοπος Βρεσθένης.

Τό 1851, συνταξιοῦχος πλέον, ὁ ἱερέας Ἰωσήφ Ζαφειρόπουλος, κατόπιν ἐπιμόνων παρακλήσεων τοῦ ἀνιψιοῦ του (γιός τοῦ ἀδελφοῦ του), Θεοδώρου Ζαφειρόπουλου, ἐνέδωσε καί ὑπαγόρευσε μέ κάθε λεπτομέρεια τό χρονικό τῆς 7μηνης φυλάκισης, τῶν βασανιστηρίων καί τῶν ἀπάνθρωπων συνθηκῶν στά κάτεργα τῆς Τρίπολης, μέχρι τήν ἀπελευθέρωση τῶν ἐλαχίστων, πού ἐπέζησαν τήν 23η Σεπτεμβρίου 1821, πού ἔπεσε ἡ πόλη. Τό σπάνιο αὐτό ντοκουμέντο τυπώθηκε ἀπό τόν ἀνιψιό του Θεόδωρο σέ βιβλίο, ἀφοῦ πρῶτα ὁ ἀφηγητής ὑπέγραψε κάθε σελίδα τοῦ ἀρχικοῦ κειμένου, γιά τήν αὐθεντικότητά του.

Στά χαράματα τῆς ἐπανάστασης

Ἀπό τόν Φεβρουάριο τοῦ 1821 οἱ Ὀθωμανικές ἀρχές τῆς Πελοποννήσου εἶχαν πολλές ἐνδείξεις ὅτι προετοιμαζόταν μία μαζική ἐξέγερση τῶν Ἑλλήνων. Οἱ ὑποψίες ἐντείνονταν ἀπό τήν παρουσία τοῦ Κολοκοτρώνη στή Μάνη καί ἀπό τό γεγονός ὅτι εἶχαν ἐντοπιστεῖ ἔγγραφα τῆς Φιλικῆς Ἑταιρείας στήν Κόρινθο, τά ὁποῖα παρά τόν συνθηματικό τους χαρακτήρα, ἔδειχναν ὅτι μιά συνωμοσία τῶν Ἑλλήνων γιά ἐξέγερση, βρισκόταν σέ ἐξέλιξη. Τίς ἀνησυχίες μεγάλωναν οἱ πληροφορίες ὅτι οἱ μπαρουτόμυλοι τῶν Σπηλιοτόπουλων στή Δημητσάνα, παρήγαγαν κρυφά περισσότερο μπαρούτι ἀπό τό ἐπιτρεπτό ὅριο, ἐνῶ καί ὁ διερμηνέας καί ἰσχυρός πρόκριτος τῆς Τριπολιτσᾶς, Σωτήρης Κουγιᾶς κατήγγειλε ὅτι οἱ Ἕλληνες ἦταν ἕτοιμοι νά ἀποστατήσουν.

Ἡ Τρίπολη ἦταν ἡ ἕδρα τῆς κεντρικῆς Ὀθωμανικῆς διοίκησης τοῦ Μοριά μέ ἐπικεφαλῆς τόν Καϊμακάμη Σελίμ Πασά, πού ἦταν στό πόδι τοῦ Χουρτσίτ Πασᾶ, ὁ ὁποῖος πολεμοῦσε στήν Ἤπειρο τόν ἀποστάτη Ἀλῆ Πασά.

Ὁ Καϊμακάμης, μετά ἀπό αὐτές τίς ἀνησυχητικές πληροφορίες, ζήτησε ὁδηγίες ἀπό τόν Χουρτσίτ Πασά περί τοῦ πρακτέου. Αὐτός τοῦ ἔστειλε μέ ἀγγελιοφόρο δύο σουλτανικά φιρμάνια, τά ὁποῖα ἔδιναν τό δικαίωμα στόν Καϊμακάμη νά θανατώσει ἄμεσα ὁποιονδήποτε πρόκριτο, ἀρχιερέα ἤ ἄλλον σημαίνοντα παράγοντα γιά τούς ὁποίους θά ὑπῆρχαν ὑποψίες ὅτι συμμετεῖχε στή συνωμοσία γιά ἐξέγερση. Ἐπίσης ὁ Χουρτσίτ διέταζε τόν Καϊμακάμη νά καλέσει στήν Τριπολιτσά ὅλους τούς σημαντικότερους προκρίτους καί ἀρχιερεῖς τῆς Πελοποννήσου μέ τό πρόσχημα γιά διαβουλεύσεις, ἀλλά στήν πραγματικότητα νά τούς φυλακίσει καί νά τούς κρατήσει ὁμήρους, ὥστε νά ματαιωθεῖ ἡ ἐξέγερση τῶν Ρωμιῶν.

Στήν μυστική σύσκεψη τῶν προκρίτων τῆς βόρειας Πελοποννήσου, πού εἶχε πραγματοποιηθεῖ στό Αἴγιο (Βοστίτσα) στίς 26-29 Ἰανουαρίου τοῦ 1821, εἶχε ἀποφασιστεῖ, ἐφόσον κληθοῦν στήν Τρίπολη, νά μήν παρουσιαστοῦν, ἐπικαλούμενοι διάφορες δικαιολογίες.

Μέσα σ’ αὐτό τό σκηνικό, στά μέσα Φεβρουαρίου ταχυδρόμοι μετέφεραν τήν ἐπείγουσα πρόσκληση τοῦ Καϊμακάμη σέ ὅλους τούς Ἀρχιερεῖς καί τούς σημαντικότερους Προκρίτους τῆς Πελοποννήσου, μέ τήν ὁποία καλοῦνταν ἐπειγόντως στήν Τρίπολη, γιά νά συζητήσουν τάχα σημαντικά διοικητικά θέματα τῶν περιοχῶν τους.

Ἀπό τούς δέκα Ἀρχιερεῖς πού προσκλήθηκαν παρουσιάστηκαν : 1) Ἀνδρούσης Ἰωσήφ, 2) Χριστιανουπόλεως Γερμανός, 3) Μονεμβασιᾶς Χρύσανθος, 4) Ὠλένης Φιλάρετος, 5) Δημητσάνης Φιλόθεος, 6) Ναυπλίου Γρηγόριος, 7) Κορίνθου Κύριλλος, 8) Κερκίνης Προκόπιος, 9) Τρίπολης Δανιήλ.(Παναγιωτόπουλος).

Ἀπό πλευρᾶς Προκρίτων κλήθηκαν οἱ :

1) Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης (Μάνη), 2) Θεόδωρος Δεληγιάννης (Καρύταινα), 3) Σωτήριος Νοταρᾶς (Κόρινθος), 4) Ἰωάννης Βιλαέτης (Πύργος Ἠλείας), 5) Ἰωάννης Περούκας (Ἄργος), 6) Ἀναγνώστης Κωστόπουλος (Μηλιάκικα), 7) Μελέτης Μελετόπουλος (Μυστρᾶς), 8) Α. Καραπατᾶς (Τριφυλία), 9) Ἀναγνώστης Κοπανίτσας (Μυστρᾶς), 10) Ἰωάννης Τομαρᾶς (Τριφυλία), 11) Ἰωάννης Καραμάνος (Κυνουρία), 12) Ἀναγνώστης Κωνσταντόπουλος, 13) Ἀνδρέας Καλαμογδάρτης, 14) Μ. Κάβας, γιατρός (Ἄργος), 15) Εὐθύμιος Φωτόπουλος, 16) Πανάγος Κυριακός (Καλαμάτα), 17) Μῆτρος Ροδόπουλος (Ἀχαΐα), 18) Ἀνδρέας Ζαΐμης (Ἀχαΐα), 19) Σωτήρης Χαραλάμπης, 21) Ἀνδρέας Λόντος, 21) Παναγιώτης Κρεβατᾶς, 23) Σωτήρης Θεοχαρόπουλος.

Δέν παρουσιάστηκαν ὁ Παλαιῶν Πατρῶν Γερμανός καί ὁ Κερκίνης Προκόπιος καί οἱ Πρόκριτοι τῆς Ἀχαΐας: Ἀνδρέας Ζαΐμης, Σωτήρης Χαραλάμπης, Σωτήρης Θεοχαρόπουλος, Ἀνδρέας Λόντος καί ὁ Κρεββατᾶς, οἱ ὁποῖοι συγκεντρώθηκαν στή μονή Ἁγίας Λαύρας καί μέ διάφορες σκηνοθετημένες δικαιολογίες ἀρνήθηκαν νά μεταβοῦν στήν Τριπολιτσά. Ἀκόμη δέν παρουσιάστηκε ὁ Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης, πού ἔστειλε ὅμως τόν γιό του Ἀναστάσιο.

Ὅσοι ἔλαβαν πρόσκληση γιά νά μεταβοῦν στήν Τριπολιτσά ταράχτηκαν, καθώς γνώριζαν ὅτι μετέβαιναν ἐκεῖ οὐσιαστικά ὡς ὅμηροι, τή στιγμή πού μία ἐξέγερση τῶν Ἑλλήνων ἦταν ἐπικείμενη καί σέ ἕνα τέτοιο ἐνδεχόμενο τό πιθανότερο ἦταν νά θανατώνονταν ἀμέσως ἀπό τόν Καϊμακάμη. Οἱ περισσότεροι ὅμως προύχοντες καί ἀρχιερεῖς, παρά τά συμφωνηθέντα στή Βοστίτσα,(νά μήν παρουσιαστοῦν, ὅταν κληθοῦν) ἀποφάσισαν νά ἀνταποκριθοῦν στίς τουρκικές ἀρχές, προκειμένου νά διασκεδάσουν τίς ὑποψίες τους καί νά μήν δώσουν ἐπιχειρήματα στούς Τούρκους γιά γενικευμένες σφαγές.

Ἡ αὐθόρμητη φυσική παρουσία τῶν ἀνωτέρω στήν Τριπολιτσά καθησύχασε τούς Ὀθωμανούς ἀξιωματούχους καί τούς ἔπεισε ὅτι τελικῶς οἱ Ἕλληνες δέν θά ἐπαναστατοῦσαν. Καταλυτική ἦταν ἡ αὐθόρμητη παρουσίαση τοῦ Θεόδωρου Δεληγιάννη, πού ἦταν ὁ ἰσχυρότερος πρόκριτος τῆς Πελοποννήσου, ὁ ὁποῖος περήφανα μπῆκε στήν πόλη καί ἀφίππευσε μπροστά στό σεράγι, σέ μιά προσπάθεια ἡ παρουσία του καί ἡ αὐτοπεποίθησή του νά καθησυχάσει τούς Τούρκους καί νά δοθεῖ χρόνος ὁλοκλήρωσης τῶν προετοιμασιῶν τῶν ἐπαναστατῶν.

Οἱ Ἀρχιερεῖς καί οἱ Προύχοντες συνοδεύονταν συνολικά ἀπό 18 ἔνοπλους σωματοφύλακες καί ὑπηρέτες, τούς ὁποίους οἱ Τοῦρκοι ἀφοῦ τούς ἀφόπλισαν, παρά τήν ἀντίσταση πού πρόβαλαν οἱ Ἀλέξιος καί Ἀπόστολος, σωματοφύλακες τῶν Θ. Δεληγιάννη καί Ἀναστασίου Μαυρομιχάλη ἀντίστοιχα, στή συνέχεια τούς ἔριξαν στά δεσμά μέ τά βασανιστήρια καί μετά δεκατρεῖς ἡμέρες τούς ἐκτέλεσαν μέ τυφεκισμό ἔξω ἀπό τήν πόλη. Ἕνας νεαρός δέν ἐκτελέστηκε γιατί ἀλλαξοπίστησε.

Φόβος καί ἀγωνία εἶχε καταλάβει τούς ὁμήρους, καθώς οἱ Τοῦρκοι τούς ἀπειλοῦσαν συνεχῶς μέ θάνατο. Ὁ προεστός Μῆτρος Ροδόπουλος «ἕνεκα τοῦ φόβου ἠρνήθη τήν πατρώαν ἡμῶν θρησκείαν» καί ἀπέφυγε τά δεινά τῆς φυλακῆς, ἐνῶ ὁ Καϊμακάμης παρέλαβε ὑπό τήν προστασία του τόν Ἀναστάση Καλαμογδάρτη καί ὁ Κιαμήλμπεης τόν Κορίνθου Κύριλλο καί τόν Σωκράτη Νοταρά, οἱ ὁποῖοι δέν φυλακίστηκαν, ἀλλά παρέμειναν στό σεράγι καθ’ ὅλη τή διάρκεια τῆς πολιορκίας.

Τά βασανιστήρια καί ἡ δοκιμασία

Ὅταν ξέσπασε ἡ ἐπανάσταση, ὅλοι οἱ πρόκριτοι πού εἶχαν παρουσιαστεῖ βρέθηκαν αἰχμάλωτοι τῶν Ὀθωμανῶν καί ἡ μοίρα τους εἶχε οὐσιαστικά σφραγιστεῖ. Στίς 17 Ἀπριλίου 1821 ὁ Καϊμακάμης τούς φυλάκισε καί τούς ὑπέβαλε σέ σκληρά βασανιστήρια, ἀλλά δέν τούς θανάτωσε, καθώς θεώρησε πιό σκόπιμο νά τούς χρησιμοποιήσει στίς διαπραγματεύσεις ὡς ἀντάλλαγμα γιά νά σώσει τήν ἴδια του τή ζωή, καθώς ὁ κλοιός γύρω ἀπό τήν Τριπολιτσά ἔσφιγγε..

Τήν Κυριακή τοῦ Θωμᾶ (17 Ἀπριλίου 1821), ὅπως ἐξιστορεῖ ὁ Ἰωσήφ Ζαφειρόπουλος, οἱ ὅμηροι μεταφέρθηκαν «εἰς τό κάτω μέρος τοῦ Σεραγίου, εἰς δεινοτάτην καί φρικτοτάτην εἱρκτήν τῶν καταδίκων»… «Αὐτή δέ ἡ εἱρκτή περιωρισμένη εἰς ἕν δωμάτιον ἔκειτο ὑπό τό Σεράγιον ἐπί τοῦ ἐδάφους, ἀριστερῶθεν τοῦ εἰσερχομένου διά τῆς τοῦ Σεραγίου Πύλης» καί δέθηκαν ὅλοι στό φοβερό Κούτσουρο, «εἰς τάς ὀπάς τοῦ ὁποίου εἰσήρχοντο οἱ πόδες τῶν βασανιζομένων… Εἰσελθόντες δέ εἰς ταύτην τήν φυλακήν συνέδεσαν διά μακρᾶς ἁλύσεως, 180 ὀκάδων βάρους, τούς Ἀρχιερεῖς καί Προύχοντας τήν ἑσπέραν ἐκείνην».

Τά φρικαλέα βασανιστήρια ἔχει περιγράψει στά ἡμιτελῆ ἀπομνημονεύματά του καί ὁ ἐπιζήσας Ἐπίσκοπος Ἀνδρούσης Ἰωσήφ, ὁ ὁποῖος ἀναδείχθηκε σέ ὑψηλά ἀξιώματα στό νεαρό Ἑλληνικό Κράτος..

Τελικά ἀπό τά βασανιστήρια, τήν ἀσιτία, τήν ἀπλυσιά καί τίς ἀρρώστιες ἐπέζησαν δύο Ἀρχιερεῖς (Ἀνδρούσης Ἰωσήφ καί Δανιήλ Τριπόλεως), ἀπό δέ τούς προκρίτους ἐπέζησαν ἐλάχιστοι.

Ὁ Θεόδωρος Δεληγιάννης ὑπέκυψε ἀπό ἐξάντληση στίς 20 Σεπτεμβρίου, τρεῖς ἡμέρες πρίν τήν ἅλωση τῆς πόλης, ἀπό τά ἑλληνικά στρατεύματα.

Τό σπάνιο ἐγχειρίδιο/ντοκουμέντο τοῦ Ἱερομονάχου Ἰωσήφ Ζαφειρόπουλου πρωτοεκδόθηκε τό 1852, ἐπανεκδόθηκε ἀπό τόν Σύλλογο «Πάν» τῆς Τριπόλεως τό 1926, καθώς καί τό 2001 ἀπό τόν Σύνδεσμο Πελοποννησίων νομοῦ Λαρίσης, «ὁ Μοριάς».

Εὐχαριστῶ τόν ἐξαίρετο συνάδελφο καί φίλο Νίκο Τσουκαλά (μέλος τοῦ Δ.Σ. Συνδέσμου ὁ ‘’Μοριάς’’ Λαρίσης), πού μοῦ πρόσφερε αὐτό τό ντοκουμέντο, τό ὁποῖο ἀποτελεῖ πολύτιμη συμβολή στήν ἱστορία τοῦ ἀθάνατου 1821.

https://www.parembasis.gr/index.php/el/menu-teyxos-307/7211-2022-307-09