Στο παρακατω αρθρο φαινεται η ισχυρη επιδραση του βυζαντιου στην ελληνικη συγχρονη πραγματικοτητα. Επισης φαινεται οτι οι Ελληνες ειναι απογονοι γνησιοι των βυζαντινων αφου πολλες φρασεις μας βγηκαν απο τοτε σε χρηση.
Το θέαμα της διαπόμπευσης συχνά διασκέδαζε τους ανθρώπους των λεγόμενων βυζαντινών χρόνων ως μια από τις αγαπημένες τους ψυχαγωγίες. Σύμφωνα με το συγκεκριμένο εθιμικό, δεν πομπεύονταν μόνο από τα χαμηλά κοινωνικά στρώματα, κακοποιοί, κλέφτες <<μοιχοί, μοιχαλίδες>>, φονιάδες, βιαστές, μέθυσοι, εμπρηστές, και άλλες διάφορες κατηγορίες θεωρούμενων παραβατικών ατόμων, αλλά υπήρξαν και κάποιες περιπτώσεις σημαινόντων προσώπων. Αξιωματούχοι, πολιτικοί, στρατιωτικοί, ακόμη κληρικοί και επίσκοποι, πατριάρχες την περίοδο της εικονομαχίας, ενώ υπάρχουν καταγραμμένες και διαπομπεύσεις αυτοκρατόρων. Στους καταδικασμένους για κάθε παράπτωμα προηγείτο, πριν την εκτέλεση της ποινής, το απεχθές αυτό τελετουργικό.
Ένα πλήθος φράσεων της νεοελληνικής γλώσσας φωτογραφίζουν αυτές τις άγριες και βίαιες κοινωνικές συμπεριφορές των ανθρώπων αυτής της περιόδου. Αυτός ή αυτή, πριν την διαδικασία του εθιμοτυπικού, κουράζονταν και ακολουθούσε ξυλοδαρμός, δηλαδή καταπόνηση. Το ρήμα κουράζω είχε την σημασία του κουρεύω, η φράση <<άντε να κουρεύεσαι>> είναι δηλωτική. Το διαπομπευόμενο άτομο το παρομοίαζαν σαν κουρεμένο γίδι ή <<κουρόγιδο>> από όπου και προέκυψε το προσβλητικό «κορόιδο». Οι άνθρωποι αυτούς τους χρόνους, διατηρούσαν μακριά μαλλιά και ήταν ιδιαιτέρως εξευτελιστικό να εμφανισθεί κάποιος κουρεμένος, ήταν ο <<κουτρούλης>>, δηλαδή είχε την κούτρα (κεφάλι) του γουλί, όμοια με τρούλο εκκλησίας. Η αποκρουστική αυτή τελετή, ήταν ένα είδος σε εισαγωγικά θεατρικού δρώμενου, χόρευαν με κόκκινα μαντήλια όπως στους γάμους και στα πανηγύρια, η δε φράση <<του κουτρούλη ο γάμος>> που διασώζεται σήμερα, το μαρτυρεί.
Το θύμα <<ήταν για τον γάιδαρο καβάλα>>, κάθιζαν το καταδικασμένο άτομο γυμνό ή ημίγυμνο ανάποδα στο ζώο του οποίου κρατούσε την ουρά, γαιδάρου, μουλαριού ή ψωριασμένης καμήλας. Ένας τελάλης, ο λεγόμενος πλατσάρης, το έσυρε και διαλαλούσε το αδίκημα στους δρόμους. Το πλήθος γιουχάιζε και έφτυνε, τους έκαναν δηλαδή <<κατάπτυστους>>, επίσης για να τους διακωμωδήσουν τους άλειβαν με ασβόλη (καπνιά), γνωστή σήμερα και η φράση <<έμεινε αποσβολωμένος>>. Οι θεατές τους περιέφεραν με αστεία βρισιές και κατάρες, σκωπτικά τραγούδια και άσματα, τους κρεμούσαν κουδούνια στο λαιμό, βρώμικα εντόσθια ζώων, λάσπες, κοπριές και περιττώματα, επιπλέον τους πετροβολούσαν. Κάποιοι προπορευόμενοι χτυπούσαν τις καμπάνες για να συγκεντρωθεί ο όχλος, δηλωτικές οι φράσεις: της <<κρέμασαν κουδούνια>>, θα σε <<χέσω>>, τον <<έχεσε>> και <<τού χεσα τον γάιδαρο>>, όπως και <<του βάρεσαν καμπάνα>>. Πολλές φορές καλούσαν με βούκινο (είδος πνευστού) ή κτυπούσαν με ένα τύμπανο, δηλαδή τον <<έκαναν βούκινο>> και <<ο κόσμος τόχει τούμπανο>>. Πιθανόν η ετυμολογία της λέξης βούκινο προέρχεται από την κατασκευή του, από κέρατο βοδιού. Στην βενετοκρατούμενη Κρήτη η διαπόμπευση λεγόταν <<γιβέντισμα>>, τα δε άτομα προοριζόμενα για το μαρτύριο αυτό έφεραν τυλιγμένη στο λαιμό τους την λαπάντσα (ακαθάριστη κοιλιά βοδιού), <<επήρε την λαπάντζα>>, έλεγαν.
Στο λεξικό του Σουίδα αναφέρεται ο <<προπηλακισμός>>, η επάλειψη του προσώπου με πηλό. Ο νεολογισμός λασπολογία στην σύγχρονη εποχή που χρησιμοποιείται προς συκοφάντηση κυρίως δημοσίων και πολιτικών προσώπων, αναμφίβολα έχει παρελθόν. Η μούντζα (μουντό χρώμα), και η μουτζούρα είναι μια ακόμη ονομασία της αιθάλης ή καπνιάς, οι παρευρισκόμενοι άπλωναν στην παλάμη και τα δάχτυλα τη μούντζα και άλειφαν το πρόσωπο του άτυχου. Η προσφιλής χειρονομία του μουντζώματος έλκει την καταγωγή της από αυτή την όχι και τόσο μακρινή εποχή. Η <<ρετσινιά>> ήταν ένα κομμάτι δέρμα με τρίχες κολλημένο με ρητίνη στο στήθος του παθόντος που ανέγραφε την ποινή του, η δικαστική απόφαση αναφερόταν ως κρίμα , γνωστή η φράση σήμερα <<το κρίμα στο λαιμό σου>>, όπως και <<κρίμα!>>. Η περιφορά των ενόχων ήταν το λεγόμενο <<συγύρισμα>>, σήμερα διασώζεται ως απειλή η φράση, <<έννοια σου και θα σε συγυρίσω>>.
Η λέξη μπομπή ήταν ένας απαξιωτικός χαρακτηρισμός, είχε αρνητική σημασία, εξέφραζε ντροπή και κακή συμπεριφορά των μελών της κοινωνίας σύμφωνα με τις μεσαιωνικές αντιλήψεις, <<να δεις τις μπομπές σου>>, <<μπομπεμένη>> κλπ. Το θέατρο με την σημασία του θεάματος της πομπής στον ιππόδρομο μας θυμίζει το γνωστό << γίναμε θέατρο>>, οι βυζαντινοί χρησιμοποιούσαν το ρήμα θεατρίζω για να αναφερθούν σε αυτόν τον κοινωνικό διασυρμό. Τα παραπτώματα των διαπομπευμένων, θεωρούνταν βαριά και εγκληματικού χαρακτήρα, αν συμμετείχαν σε συνομωσία κατά του αυτοκράτορα ή ανταρσία εναντίον του κράτους, πολιτική αναταραχή και εξέγερση. Περιέφεραν τους ηττημένους, αφού προηγουμένως τους είχαν τυφλώσει, η φράση <<μούτζες και τύφλες νάχεις>> είναι φανερή, ή σκωπτικά αποκαλούσαν τον κατάδικο μούρτζουφλο (μουντζότυφλο). Σε αδικήματα όπως προδοσία ή σημαντικές κλοπές, καυτηρίαζαν δια <<πυρός και σιδήρου>> το πρόσωπο του κατάδικου, ήταν <<μούτρο για σιδέρωμα>>, σήμερα αναφερόμεθα στο <<μούτρο>>. Δύο ακόμη ιδιαίτερες, απάνθρωπες, συνηθισμένες τιμωρίες ακρωτηριασμού πριν την έναρξη της πομπής που λεγόταν και άτιμος ήταν η ρινοκοπία, μια ποινή που την εφάρμοζαν σε εγκλήματα πολιτικά και περιπτώσεις κοινού ποινικού δικαίου, και η καυλοκοπία, η τελευταία αφορούσε παιδεραστές, βιαστές και περιπτώσεις κτηνοβασίας. Διαπομπεύονταν και οι εμπρηστές οι οποίοι μετά το τέλος της πομπής καίγονταν ή αποκεφαλίζονταν. Άλλες βαριές ποινές που όριζε το βυζαντινό δίκαιο ήσαν ο αποκεφαλισμός, η ανασκολόπιση, ακρωτηριασμοί, φυλάκιση, δήμευση περιουσίας, η εξορία και ο <<μεταλλισμός>> (χρόνια καταναγκαστικά έργα σε μεταλλεία και ορυχεία). Αν αποδεικνυόταν η αθωότητα του κατηγορουμένου παρουσιαζόταν στην κοινωνία καθαρός με λευκό πρόσωπο, δηλαδή την <<έβγαζε καθαρή>> και <<έβγαινε ασπροπρόσωπος>>. Η ατιμωτική αυτή περιαγωγή λάμβανε χώρα στους δρόμους, στον ιππόδρομο και στην αγορά, τα λεγόμενα φόρα, από την λατινική λέξη forum (αγορά) και πληθ. fora, <<θα τα βγάλω όλα στη φόρα>>, η γνωστή φράση που χρησιμοποιούμε σήμερα. Ακόμη είναι της ιδίας σημασίας το <<βούιξε το μειντάνι με τα καμώματα σου>>, από την τουρκική λέξη meydan (πλατεία).
Σκληρή και φρικτή πραγματικότητα το <<πόμπεμα>> και με κοινωνική αποδοχή, ένα μαζικό λαϊκό θέαμα που αποσκοπούσε στην χειραγώγηση και εκτόνωση του πλήθους μέσω της συμμετοχής του, συνεργίας και της συνενοχής στην απόδοση δικαιοσύνης, ένα εργαλείο στα χέρια της θεοκρατική εξουσίας.
Οι κήρυκες διαλαλούσαν τα αίτια της πόμπευσης και συνιστούσαν στο λαό να φοβάται τους νόμους και να μην κάνει άδικες πράξεις, ούτε να προστατεύει τους φαύλους, διαφορετικά θα μαστιγώνονταν και θα διαπομπεύονταν ακριβώς όπως βλέπουν τώρα με τα μάτια τους. Η απεχθής αυτή περιφορά και τελετουργία είχε καθιερωθεί εθιμικά και δεν συμπεριλαμβανόταν στις ποινές του βυζαντινού δικαίου αλλά πραγματοποιούταν με την ανοχή και στήριξη της εξουσίας του βυζαντινού κράτους, με σκοπό την ηθική απαξίωση και δημόσια χλεύη, τη λοιδορία, τον διασυρμό, τη προσβολή και τον εξευτελισμό των παθόντων. Τέλος στόχευε στον εκφοβισμό, την υποταγή, την τρομοκράτηση και παραδειγματισμό των πολιτών.
Πηγές.
Κουκουλές Φ., Βυζαντινών Βίος και Πολιτισμός (Γ). Αthenes 1949.
Kουκουλές Φ., Βυζαντινών Βίος και Πολιτισμός (Ε). Αthenes 1952.
Κουκουλές Φ., Βυζαντινών Βίος και Πολιτισμός (ΣΤ). Eν Αθήναις 1957.
Σιμόπουλος Κ., (2003) Βασανιστήρια και Εξουσία. Εκδόσεις Στάχυ, Αθήνα.
https://www.rethemnosnews.gr/apopseis/674421_byzantinon-pompes
AP
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου