Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΩΝ ΑΓΓΕΛΩΝ

 

Α΄

Ὅλα ὅσα βλέπουμε καὶ ἀντιλαμβανόμαστε γύρω μας, ἀποτελοῦν τὴν ὁρατὴ κτίση: ἡ γῆ μὲ ὅλο τὸ ζωικὸ καὶ φυτικὸ βασίλειο ποὺ τὴν κοσμεῖ· καὶ ὁ οὐρανός, οἱ ἀστέρες καὶ πλανῆτες, οἱ γαλαξίες· ὅλα δημιουργήματα τοῦ Θεοῦ. Πέρα ὅμως ἀπὸ τὸν ὑλικὸ κόσμο ὑπάρχει καὶ ὁ πνευματικός, ὁ κόσμος τῶν ἀγγέλων. Οἱ ἄγγελοι δὲν εἶναι κατασκεύασμα τῆς ἀνθρώπινης φαντασίας, παιδικὸ παραμύθι ἢ λαϊκὸς θρύλος. Ἡ ὕπαρξή τους ἀποτελεῖ σταθερὴ διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας μας, ἔστω καὶ ἂν δὲν γνωρίζουμε πολλὰ γι᾿ αὐτούς. Ἐπιπλέον δὲν ἔχουν καμία σχέση μὲ τὰ φτερωτὰ εὐτραφὴ γυμνὰ παιδάκια ποὺ συναντοῦμε σὲ ζωγραφικὰ ἔργα δυτικῆς τεχνοτροπίας. Εἶναι μεγαλειώδεις προσωπικὲς πνευματικὲς ὑπάρξεις, ἀνώτερες ἀπὸ τὸν ἄνθρωπο, τρόπον τινὰ ἡ βασιλικὴ αὐλὴ τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ, ὑμνητὲς τοῦ Ὑψίστου καὶ βοηθοὶ τῶν ἀνθρώπων… Τί πιστεύουμε λοιπὸν ἐμεῖς οἱ Ὀρθόδοξοι Χριστιανοὶ σχετικὰ μὲ τοὺς ἀγγέλους; Ἂς καταφύγουμε στὶς δύο πηγὲς γιὰ νὰ ξεδιψάσουμε, στοὺς δύο φορεῖς τῆς Χάριτος καὶ τῆς Ἀληθείας, τοὺς ὁποίους κατέχει καὶ φυλάσσει ἀναλλοίωτους μόνη ἡ Μία Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ, ἡ Ὀρθόδοξη· δηλαδὴ στὴν Ἁγία Γραφὴ καὶ στὴν ἱερὰ Παράδοση. 

ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΓΡΑΦΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΠΑΡΑΔΟΗΣ 

Σὲ ὅλα σχεδὸν τὰ βιβλία τῆς Ἁγίας Γραφῆς ὑπάρχουν ἀναφορὲς σὲ ἀγγέλους1 . Στὸ πρῶτο καὶ ἀρχαιότερο βιβλίο της, τὴ Γένεση, ἀναφέρεται ὅτι μετὰ τὴν ἔξωση τῶν πρωτοπλάστων ἀπὸ τὸν παράδεισο ὁ Θεὸς ἔταξε τὰ Χερουβίμ (ἕνα ἀπὸ τὰ ἀγγελικὰ τάγματα) νὰ φυλάττουν τὸν δρόμο πρὸς τὸ δένδρο τῆς ζωῆς (βλ. Γεν. γ´ 24). Ἀργότερα ἄγγελος μιλᾶ στὴν Ἄγαρ, ἄγγελοι σώζουν τὸν Λὼτ κατὰ τὴν καταστροφὴ τῶν Σοδόμων (βλ. κεφ. ις´ 7 κ.ἑ., ιθ´) κ.ο.κ. Στὴν Καινὴ Διαθήκη ὁ Κύριος διαβεβαιώνει ὅτι «οἱ ἄγγελοι αὐτῶν (“τῶν μικρῶν τούτων”)», οἱ ἄγγελοι φύλακες τῶν πιστῶν ποὺ εἶναι ἁπλοὶ καὶ ταπεινοὶ σὰν τὰ παιδιά, «διὰ παντὸς βλέπουσι τὸ πρόσωπον τοῦ πατρός μου τοῦ ἐν οὐρανοῖς», βλέπουν πάντοτε τὸ πρόσωπο τοῦ ἐπουράνιου Πατέρα μου, δηλαδὴ ἔχουν πολλὴ παρρησία ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ (Ματθ. ιη´ 10). Ἐπίσης προφητεύει ὅτι κατὰ τὴ Δευτέρα Του Παρουσία θὰ Τὸν συνοδεύουν «πάντες οἱ ἅγιοι ἄγγελοι» (Ματθ. κε´ 31). Ὅσον ἀφορᾶ τὴν ἱερὰ Παράδοση, νὰ σημειώσουμε τὸ γνωστὸ σὲ ὅλους μας Σύμβολο τῆς Πίστεως. Στὸ 1ο ἄρθρο του ὁμολογοῦμε πίστη «εἰς ἕνα Θεόν… ποιητὴν οὐρανοῦ καὶ γῆς, ὁρατῶν τε πάντων καὶ ἀοράτων». Τὰ «ἀόρατα» εἶναι ὁ κόσμος τῶν ἀγγέλων. Ἐξάλλου οἱ ἅγιοι Πατέρες ὁμόφωνα μαρτυροῦν τὴν ὕπαρξή τους. Περιοριζόμαστε στὴ μαρτυρία δύο ἀρχαίων Πατέρων. Ὁ ἅγιος Ἰγνάτιος ὁ Θεοφόρος, Ἀποστολικὸς Πατήρ (1ος μ.Χ. αἰ. ­ ἀρχὲς 2ου), γράφει ἐπανειλημμένως γιὰ «ἀγγέλους»2. Ὁ ἅγιος Ἰουστῖνος ὁ φιλόσοφος καὶ μάρτυς (2ος αἰ.) γράφει ὅτι σεβόμαστε «τὸν στρατὸν τῶν ἀγαθῶν ἀγγέλων»3. 

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΑΓΓΕΛΩΝ 

Οἱ ἄγγελοι εἶναι καὶ αὐτοὶ δημιουργήματα τοῦ Θεοῦ, ὅπως καὶ ὁτιδήποτε ἄλλο ὑπάρχει. Διαβάζουμε στὴν πρὸς Κολασσαεῖς ἐπιστολή (α´ 16): «Ἐν αὐτῷ (τῷ Υἱῷ) ἐκτίσθη τὰ πάντα, τὰ ἐν τοῖς οὐρανοῖς καὶ τὰ ἐπὶ τῆς γῆς, τὰ ὁρατὰ καὶ τὰ ἀόρατα, εἴτε θρόνοι εἴτε κυριότητες εἴτε ἀρχαὶ εἴτε ἐξουσίαι· τὰ πάντα δι᾿ αὐτοῦ καὶ εἰς αὐτὸν ἔκτισται». Διαμέσου Αὐτοῦ (δηλαδὴ τοῦ Υἱοῦ) δημιουργήθηκαν ὅλα, ὅσα ὑπάρχουν στοὺς οὐρανοὺς καὶ ὅσα εἶναι πάνω στὴ γῆ· ἐκεῖνα ποὺ φαίνονται μὲ τὰ σωματικά μας μάτια καὶ ἐκεῖνα ποὺ δὲν φαίνονται καὶ εἶναι ἀόρατα· εἴτε τὰ ἀόρατα αὐτὰ εἶναι οἱ θρόνοι, εἴτε οἱ κυριότητες, εἴτε οἱ ἀρχές, εἴτε οἱ ἐξουσίες (αὐτὰ τὰ τέσσερα εἶναι ὀνομασίες ἀγγελικῶν ταγμάτων). Ὅλα γενικὰ τὰ οὐράνια τάγματα τῶν ἀγγέλων διαμέσου Αὐτοῦ καὶ γι᾿ Αὐτὸν ἔχουν δημιουργηθεῖ. Ἀπὸ Αὐτὸν πῆραν τὴν ὕπαρξη καὶ μέσῳ Αὐτοῦ θὰ τελειοποιηθοῦν. Ὡστόσο ἡ Ἁγία Γραφὴ σιωπᾶ σχετικὰ μὲ τὸν χρόνο δημιουργίας τους. Ἡ μόνη ἔνδειξη ποὺ ἔχουμε εἶναι ἀπὸ τὸ βιβλίο τοῦ Ἰώβ (λη´ 7) – ὁμιλεῖ ὁ Θεός: «Ὅτε ἐγενήθησαν ἄστρα, ᾔνεσάν με φωνῇ μεγάλῃ πάντες ἄγγελοί μου». Ὅταν ἔγιναν τ᾿ ἀστέρια (τὴν τέταρτη ἡμέρα τῆς δημιουργίας [βλ. Γεν. α´ 14­19]), ὅλοι οἱ ἄγγελοί μου μὲ ἀνύμνησαν μὲ μεγάλη φωνή. Ἄρα εἶχαν δημιουργηθεῖ πρίν. Οἱ ἅγιοι Πατέρες συμφωνοῦν ὅτι ὁ οὐράνιος κόσμος δημιουργήθηκε πρὶν ἀπὸ τὴν ὁρατὴ δημιουργία· πρὶν ἀπὸ τὸν χρόνο, κατὰ τοὺς «αἰῶνας» (ὄχι μὲ τὴν ἔννοια τῆς ἑκατονταετίας). Οἱ «αἰῶνες» εἶναι ἐκφραστικὰ σχήματα ἀντίστοιχα μὲ τὸν χρόνο· ὅ,τι εἶναι γιὰ τὰ αἰσθητὰ ὁ χρόνος, εἶναι γιὰ τὰ ὑπερκόσμια οἱ «αἰῶνες», κατὰ τοὺς ὁποίους ὁ Θεὸς ἔφερε στὴν ὕπαρξη ἐκ τοῦ μὴ ὄντος τὰ ἀγγελικὰ τά γματα4 . Σχετικὰ μὲ τὴν αἰτία τῆς δημιουργίας τους, ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος σημειώνει ὅτι ὁ Θεὸς εἶναι «ἀνενδεής», δηλαδὴ δὲν δεσμεύεται ἀπὸ καμία ἀνάγκη. Ἐφόσον λοιπὸν ὁ Θεὸς δὲν εἶχε ἀνάγκη ἀπὸ τὴν ὑπηρεσία τῶν ἀγγέλων, δὲν θὰ τοὺς ἔφερνε στὴν ὕπαρξη, ἂν δὲν ἦταν «σφόδρα ἀγαθός», πάρα πολὺ ἀγαθός5 . Ἡ αἰτία ἑπομένως τῆς δημιουργίας τῶν ἀγγέλων, ὅπως ἐξάλλου καὶ ὅλων τῶν πλασμάτων Του, εἶναι ἡ ἐλεύθερη βούληση καὶ ἡ ἄπειρη ἀγαθότητα τοῦ Θεοῦ. 

Β΄

Πνευματικοί  Ασώματοι και Αθάνατοι.

 Ἀλλὰ τί εἶναι οἱ ἄγγελοι; Ὁ προφητάναξ Δαβὶδ στὸν 103ο Ψαλμὸ θεοπνεύστως γράφει: «Ὁ ποιῶν τοὺς ἀγγέλους αὐτοῦ πνεύματα καὶ τοὺς λειτουργοὺς αὐτοῦ πυρὸς φλόγα» (Ψαλ. ργ´ [103] 4). Ὁ Θεὸς δημιούργησε τοὺς ἀγγέλους τόσο γρήγορους καὶ λεπτοὺς σὰν τοὺς ἀνέμους, καὶ τοὺς ὑπηρέτες Του (ἐννοοῦνται πάλι οἱ ἄγγελοι) σὰν τὴ φλόγα τῆς φωτιᾶς. Μὲ αὐτὲς τὶς ἐκφράσεις δηλώνεται, κατὰ τὸν ἅγιο Ἰωάννη τὸν Δαμασκηνό, ὅτι οἱ ἄγγελοι εἶναι ἀσώματοι, ἄϋλοι· ἐπιπλέον εἶναι εὐκίνητοι καὶ γρήγοροι σὰν τοὺς ἀνέμους καὶ τὴ φωτιά, καὶ ἔχουν τέλεια προθυμία καὶ φλογερὴ ἐπιθυμία νὰ ἐκτελέσουν τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ, ὅποια ἐντολὴ λάβουν ἀπὸ τὸν Κύριο1 . Ὁ ἅγιος Πατὴρ συνοψίζει τὰ βασικὰ γνωρίσματά τους ὡς ἑξῆς: «Ἄγγελός ἐστιν οὐσία νοερά, ἀεικίνητος, αὐτεξούσιος, ἀσώματος, Θεῷ λειτουργοῦσα, κατὰ χάριν ἐν τῇ φύσει τὸ ἀθάνατον εἰληφυῖα, ἧς οὐσίας τὸ εἶδος καὶ τὸν ὅρον μόνος ὁ κτίστης ἐπίσταται»2. Δηλαδή: Ὁ ἄγγελος εἶναι ὕπαρξη νοερή, δηλαδὴ πνευματικὴ καὶ λογική· ἀεικίνητη· αὐτεξούσια, δηλαδὴ ἐλεύθερη· ἀσώματη· ἔχει λάβει κατὰ χάριν τὴν ἀθανασία· ἀλλὰ «τὰ οὐσιώδη γνωρίσματα καὶ τὴ σύσταση τῆς φύσεώς τους»3 ἐπακριβῶς γνωρίζει μόνο ὁ Κύριος. Οἱ ἄγγελοι βέβαια εἶναι ἄυλοι καὶ ἀσώματοι σὲ σύγκριση μ᾿ ἐμᾶς, ποὺ ἔχουμε ὑλικὸ σῶμα. Σὲ σύγκριση μὲ τὸν Θεὸ εἶναι «παχεῖς τε καὶ ὑλικοί», διότι μόνο ὁ Θεὸς εἶναι «ὄντως ἄϋλος καὶ ἀσώματος». Γι᾿ αὐτὸ πολλοὶ Πατέρες ἀποδίδουν στοὺς ἀγγέλους λεπτό, αἰθέριο καὶ ἄϋλο σῶμα4 . Ἐπίσης μᾶς διδάσκουν ὅτι ἐμφανίζονται στοὺς ἀξίους μὲ τὴ μορφὴ τοῦ σώματός τους, τὸ ὁποῖο ἔχουν τὴ δύναμη νὰ μεταβάλουν στὴ μορφὴ ποὺ εἶναι κατάλληλη στὴν ἑκάστοτε ἐνέργειά τους5 . Εἶναι γι᾿ αὐτὸν τὸν λόγο περιγραπτοὶ καὶ δὲν εἶναι πανταχοῦ παρόντες – πανταχοῦ παρὼν εἶναι μόνο ὁ Θεός. Ὅταν βρίσκονται στὸν οὐρανό, δὲν βρίσκονται στὴ γῆ, καὶ ὅταν ἀποστέλλονται στὴ γῆ, δὲν ἀπομένουν στὸν οὐρανό. Δὲν περιορίζονται ἀπὸ τοίχους, πόρτες καὶ κλειδαριές6 . Κινοῦνται ταχύτατα. Διαβάζουμε στὸ βιβλίο τοῦ προφήτη Δανιὴλ ὅτι Ἄγγελος Κυρίου μετέφερε σὲ κλάσμα χρόνου ἀπὸ τὴν Ἰουδαία στὴ Βαβυλώνα ἄνθρωπο γιὰ νὰ δώσει τροφὴ στὸν προφήτη, ποὺ βρισκόταν σὲ λάκκο μὲ λιοντάρια. Τὸν μετέφερε «ἐν τῷ ροίζῳ τοῦ πνεύματος αὐτοῦ», μὲ τὴν ταχύτητα καὶ ὁρμὴ τῆς ἀσώματης πνευματικῆς φύσεώς του (Δαν. Βὴλ 31­36). Ὡς ἀσώματοι δὲν ἔχουν ἀνάγκη ἀπὸ ὑλικὴ τροφή. Δὲν εἶναι ὅμως καὶ τελείως ἀνενδεεῖς, δηλαδὴ χωρὶς ἀνάγκες – μόνος ὁ Θεὸς εἶναι ἀνενδεής. Τρέφονται μὲ τὴ θέα τοῦ Θεοῦ, τὸν Ὁποῖον βλέπουν καὶ κοινωνοῦν κατὰ τὸ δυνατὸν στὴ φύση τους. Ἐπιπλέον δὲν ἔχουν τὶς μεταβολὲς καὶ ἡλικίες ποὺ παρουσιάζουμε ἐμεῖς οἱ ἄνθρωποι, ἀλλὰ εἶναι ἀναλλοίωτοι καὶ ἄφθαρτοι, παραμένοντας στὴν κατάσταση στὴν ὁποία δημιουργήθηκαν7 . Δὲν ἔχουν φύλο (ἄρσεν καὶ θήλυ) οὔτε ἔρχονται εἰς γάμου κοινωνίαν8 . Ἐπιπλέον εἶναι ἀθάνατοι «οὐ φύσει ἀλλὰ χάριτι»· τοὺς ἔχει δοθεῖ ὡς δωρεὰ ἡ ἀθανασία – φύσει ἀθάνατος εἶναι μόνον ὁ Θεός. Ἐκεῖνος ἀπὸ τὴν ἄπειρη ἀγαθότητά Του χάρισε στοὺς ἀγγέλους τὴν ἀθανασία9 .

Α΄

1. Βλ. Π. Ν. Τρεμπέλα, Δογματικὴ τῆς Ὀρθοδόξου Καθολικῆς Ἐκκλησίας (στὸ ἑξῆς: Δογματική), τόμ. 1ος, ἔκδ. Ἀδελφότητος Θεολόγων «Ὁ Σωτήρ», Ἀθῆναι, Ἰούνιος 19973 , σελ. 408. 

2. Ἁγίου Ἰγνατίου τοῦ Θεοφόρου, Τραλλιανοῖς V, Σμυρναίοις VI, ΒΕΠΕΣ 2, 272, 281 ἀντίστοιχα. 

3. «Τὸν τῶν… ἀγαθῶν ἀγγέλων στρατόν… σεβόμεθα καὶ προσκυνοῦμεν» (Ἁγίου Ἰουστίνου μάρτυρος, Ἀπολογία Α´, § 6, 2, ΒΕΠΕΣ 3, 164). 

4. Μεγάλου Βασιλείου, Ἀνατρεπτικὸς τοῦ Ἀπολογητικοῦ τοῦ δυσσεβοῦς Εὐνομίου, Λόγος Β´, ΕΠΕ 10, 154­156· 172: «Ἡ μὲν γὰρ κοινὴ συνήθεια ἢ χρόνοις ἢ αἰῶσιν ἅπαν διάστημα ὑποβάλλει· ἐπειδὴ ὅπερ ἐν τοῖς αἰσθητοῖς ὁ χρόνος, τοῦτο ἐν τοῖς ὑπερκοσμίοις ἡ τοῦ αἰῶνος φύσις ἐστίν… ἀΐδιον δὲ τὸ χρόνου παντὸς καὶ αἰῶνος κατὰ τὸ εἶναι πρεσβύτερον». Παρόμοια σημειώνει καὶ ὁ ὅσιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης: «Οἱ αἰῶνες νοητὰ κτίσματά εἰσι κατὰ τὸν Θεσσαλονίκης Γρηγόριον» (Κεφάλαια ἑκατὸν πεντήκοντα 68, [στό: Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, Συγγράμματα, τόμ. Ε´, ἐκδίδει Παν. Κ. Χρήστου, ἐκδ. οἶκος Κυρομάνου, Θεσσαλονίκη 1992, σελ. 74, 15­18]· Ἑορτοδρόμιον, Ἑρμ. εἰς τὸν πεζὸν κανόνα τῆς Χριστοῦ Γεννήσεως, ᾨδὴ γ´, «Τῷ πρὸ τῶν αἰώνων», ὑποσημ.). 

5. Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, Πρὸς Σταγείριον δαιμονιῶντα Λόγος Α´, PG 47, 427.

Β΄

1. Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ, Ἔκδοσις ἀκριβὴς τῆς Ὀρθοδόξου πίστεως 17, ΕΠΕ 1, 142. 

2. Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ, ὅ.π. 

3. Οὐράνιες Δυνάμεις (Οἱ Ἅγιοι Ἄγγελοι), ἔκδ. Ἱ.Μ. Παμμεγίστων Ταξιαρχῶν, Ἅγιος Γεώργιος Νηλείας, Πήλιο 2013, σελ. 27.

 4. Βλ. Π. Ν. Τρεμπέλα, Δογματική, τόμ. 1ος, σελ. 415­416. 

5. Βλ. ὅ.π., σελ. 416 (γνώμη ἁγίου Αὐγουστίνου).

 6. Ὅ.π. 416 καὶ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ, ὅ.π., ΕΠΕ 1, 144­146. 

7. Μ. Βασιλείου, ΕΠΕ 5, 256, Ὁμιλία εἰς τὸν Ψαλμὸν μδ´ [44] 1: «Οὐ γὰρ ἄγγελοι ἐπιδέχονται τὴν ἀλλοίωσιν. Οὐδεὶς γὰρ παρ᾽ ἐκείνοις παῖς, οὐδὲ νεανίσκος, οὐδὲ πρεσβύτης, ἀλλ᾽ ἐν ᾗπερ ἐξ ἀρχῆς ἐκτίσθησαν καταστάσει, ἐν ταύτῃ διαμένουσιν, ἀκεραίας αὐτοῖς καὶ ἀτρέπτου τῆς συστάσεως σωζομένης». 

8. Πρβλ. Λουκ. κ´ 35­36: «Οἱ δὲ καταξιωθέντες τοῦ αἰῶνος ἐκείνου τυχεῖν καὶ τῆς ἀναστάσεως τῆς ἐκ νεκρῶν οὔτε γαμοῦσιν οὔτε γαμίζονται· οὔτε γὰρ ἀποθανεῖν ἔτι δύνανται· ἰσάγγελοι γάρ εἰσιν καὶ υἱοί εἰσι Θεοῦ, τῆς ἀναστάσεως υἱοὶ ὄντες». 

9. Βλ. Π. Ν. Τρεμπέλα, ὅ.π., σελ. 418.

 ΟΣΩΤΗΡ2218,2219