Αρχιδιάκονος Άνθιμος: Ο χαρισματικός ψαλμωδός

 

Ως το πλέον χαρακτηριστικό παράδειγμα της μεγάλης ικανότητας του Ανθιμου  στη μελοποίηση ύμνων, αναφέρεται το 12ο Ευαγγέλιο της Μ. Πέμπτης

Από τον ΣΩΤΗΡΗ ΛΕΤΣΙΟ

Ο βίος και το έργο του αρχιδιακόνου Ανθιμου, ενός εκ των γλυκυτάτων ψαλμωδών και μοναδικού στην μελοποίηση εκκλησιαστικών ύμνων, περιγράφεται με πληρότητα και σαφήνεια στο βιβλίο με τον τίτλο: «Αρχιδιάκονος Ανθιμος ο Εφεσιομάγνης και ο ομώνυμος Σύλλογος Ιεροψαλτών Περιοχής Μεσολογγίου», που συνέγραψε και εξέδωσε ο μουσικοδιδάσκαλος και πρωτοψάλτης κ. Ιωάννης Δακαλάκης. Ο Ανθιμος τίμησε με το πλούσιο μουσικό του έργο την Εκκλησία, την Ελλάδα, την ψαλτική τέχνη αλλά και την πόλη του Μεσολογγίου, ενώ υπήρξε απαράμιλλος και στην τεχνική μελοποίησης των εκκλησιαστικών ύμνων. Ως το πλέον χαρακτηριστικό παράδειγμα της ικανότητάς του αναφέρεται ακόμη και σήμερα το περίφημο 12ο Ευαγγέλιο της Μεγάλης Πέμπτης, το οποίο ο ίδιος είχε μελοποιήσει και το απέδιδε με περισσή χάρη.

Ο Άνθιμος γεννήθηκε στο χωριό Κασαπή, κοντά στην Έφεσο της Μαγνησίας το 1794. Εξ’ ου άλλωστε και προσυπέγραφε ως «Εφεσιομάγνης». Με βάση τα στοιχεία που συνέλεξε ο κ. Δακαλάκης ο Άνθιμος είναι πιθανόν ότι κατείχε το οφίκιο του Μεγάλου Αρχιαδιακόνου του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Από πολύ νωρίς αναμείχθηκε στα πάσης φύσεως επαναστατικά κινήματα των Ελλήνων, γεγονός που οδήγησε στο να καταδικαστεί από τουρκικό δικαστήριο στην εσχάτη των ποινών. Εξαιτίας αυτής της απόφασης ο ίδιος αναγκάστηκε ν’ αφήσει το οφίκιο του Μεγάλου Αρχιδιακόνου προκειμένου να προστατεύσει το κέντρο της Ορθοδοξίας από τα όποια σκληρά αντίποινα.

Ο ΤΡΙΚΟΥΠΗΣ

Ντυμένος μάλιστα με τα ρούχα λαϊκού ανθρώπου κατάφερε με την βοήθεια του Οικουμενικού Πατριαρχείου να διαφύγει το 1828 από την Κωνσταντινούπολη. Αφού επιβιβάσθηκε χωρίς να γίνει αντιληπτός σε ένα γαλλικό πλοίο, κατάφερε να φτάσει μετά από περιπέτειες στο τμήμα της Ελλάδας το οποίο μόλις είχε απελευθερωθεί από τους Τούρκους. Δεν είναι ιστορικά εξακριβωμένο εάν ο πρώτος προορισμός του ήταν η Αίγινα ή το Ναύπλιο. Με την παρότρυνση του Σπυρίδωνα Τρικούπη, με τον οποίον ο Άνθιμος διατηρούσε καλές προσωπικές σχέσεις, εγκαθίσταται το 1832 στην ηρωϊκή πόλη του Μεσολογγίου. Επειδή όμως δεν ένιωσε εκεί σιγουριά αποφάσισε να μετακινηθεί στην Ιθάκη, η οποία όπως και τα υπόλοιπα Επτάνησα βρισκόταν υπό βρετανική κατοχή. Στο νησί του Οδυσσέα έζησε για μερικά χρόνια ασκώντας και εκεί τα καθήκοντα του ιεροψάλτη-νεωκόρου.

Δεν παρέμεινε όμως εκεί για μεγάλο χρονικό διάστημα. Μεταξύ των ετών 1836 και 1837 ο Άνθιμος επέστρεψε στο Μεσολόγγι. Στην αρχή προσελήφθη και εργάστηκε ως νεωκόρος στον ναό του Αγίου Σπυρίδωνα αποκρύπτοντας την πραγματική του ιδιότητα. Δεν ήταν δυνατόν όμως να διαβιώσει κρυφίως επί μακρόν. Οι κάτοικοι της πόλης περνώντας έξω από την οικία του άκουγαν τις γλυκύτατες ψαλμωδίες του και όπως ήταν αναμενόμενον διεμήνυσαν τα καθέκαστα στον μητροπολίτη Πορφύριο. Εχοντας απέναντί του τον μητροπολίτη, ο Άνθιμος αποκάλυψε την ιδιότητά του, ενώ με απόφαση του Πορφύριου ο Ανθιμος ανέλαβε καθήκοντα πρωτοψάλτη στον μητροπολιτικό ναό του Αγίου Σπυρίδωνα και συγχρόνως έλαβε τον τίτλο του «Γενικού Επιτρόπου του Αρχιεπισκόπου Ακαρνανίας και Αιτωλίας». Από το σημείο εκείνο και μετά αρχίζει η περίοδος της μεγάλης προσφοράς του στην Εκκλησία και στη μουσική μας παράδοση.

ΤΕΡΑΣΤΙΟ ΚΑΙ ΑΝΕΞΕΡΕΥΝΗΤΟ ΤΟ ΜΟΥΣΙΚΟ ΤΟΥ ΕΡΓΟ

Το μουσικό έργο του Άνθιμου είναι τεράστιο και ανεξερεύνητο, αφού μελοποίησε εκατοντάδες λειτουργικούς ύμνους για όλες τις περιόδους του εκκλησιαστικού έτους. Δυστυχώς ο Άνθιμος δεν μπόρεσε να εκδώσει το έργο του παρά τις υποσχέσεις του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Μόνον ο μαθητής του Ανδρέας Τσικνόπουλος περιέλαβε δεκάδες μαθήματά του στους τόμους των μουσικών εκδόσεών του. Μαθήματα του Άνθιμου περιλαμβάνονται επίσης στον τέταρτο τόμο των εκδόσεων της «Ζωής» με τον τίτλο: «Μουσικός Πανδέκτης-Θεία Λειτουργία», ενώ και ο Σύλλογος Ιεροψαλτών και Φίλων Βυζαντινής Μουσικής Αγρινίου «Άνθιμος ο Αρχιδιάκονος» εξέδωσε το 1997 σε φωτοτυπίες-και σε περιορισμένα αντίτυπα-ανέκδοτα μαθήματα του Άνθιμου.

ΕΨΑΛΛΕ ΤΟΣΟ ΠΕΡΙΤΕΧΝΑ ΠΟΥ ΠΑΡΑΙΤΗΘΗΚΕ Ο ΠΡΩΤΟΨΑΛΤΗΣ.

Σύμφωνα με τα όσα αναφέρει ο Σπυρίδων Μονοκρούσος στο βιβλίο του: «Βίος Αρχιαδιακόνου Ανθίμου» ο Άνθιμος έψαλε τόσο έντεχνα «ώστε πολλοί να τα χάσουν από την υπερβολική γλυκύτητα και αυτός ακόμα ο ως τότε Πρωτοψάλτης παραιτήθηκε παραδεχόμενος την αναξιότητά του. Πράγμα για το οποίο, όταν το θυμόταν, λυπόταν ο περιβόητος Άνθιμος». 

Κατά την περίοδο της Μεγάλης Εβδομάδας πλήθη πιστών συνέρρεαν στο Ι.Ν του Αγίου Σπυρίδωνα για ν’ ακούσουν τις ψαλμωδίες του Άνθιμου. Μια φορά μόνο επιτρεπόταν στον Άνθιμο ν’ ασκεί τα καθήκοντά του ως διακόνου, την Μεγάλη Πέμπτη, όταν ανέβαινε στον άμβωνα και απήγγειλε το 12ο ευαγγέλιο. Το ευαγγέλιο αυτό το μελοποίησε ο Άνθιμος με συγκλονιστικό τρόπο.

Η ΑΦΟΡΜΗ

Η αφορμή για να συμβεί αυτό οφείλεται στο ότι ο Άνθιμος έδειχνε πολύ στεναχωρημένος, όταν άρχιζε ο ασπασμός του Εσταυρωμένου και έβλεπε τον κόσμο ν’ αποχωρεί από το ναό μετά το 6ο ευαγγέλιο. Τότε εμπνεύσθηκε τη μελοποίηση του 12ου ευαγγελίου προκειμένου να παραμένουν οι πιστοί μέχρι τέλους. Από τότε λοιπόν καθιερώθηκε το έθιμο αυτό στο Μεσολόγγι και στους ναούς της πόλης. Το κελί που έμενε ο Άνθιμος στο Μεσολόγγι ήταν κέντρο αγαθοεργίας για τους φτωχούς και τους εγκαταλελειμμένους ήρωες της Εξόδου. Στις εορτές του Πάσχα και των Χριστουγέννων μάθαινε στους μαθητές του διάφορα εορταστικά τετράστιχα, τα οποία τραγουδούσαν στα σπίτια της πόλης μαζεύοντας χρήματα για τους φτωχούς. Ο Άνθιμος πορεύτηκε προς την άλλη ζωή στις 27 Δεκεμβρίου 1879 -μετά από ασθένεια ολίγων ημερών- και ετάφη στο ενοριακό κοιμητήριο του Αγίου Σπυρίδωνα.

*Αναδημοσίευση από “Ορθόδοξη Αλήθεια”

https://www.orthodoxtimes.gr/archidiakonos-anthimos-o-charismatikos-psalmodos/