Πρώτοι εξ αυτών υπήρξαν οι κατά σάρκα αδελφοί Αμφιλόχιος και Νικόδημος
Κάππος, συγγενείς της μητέρας του και πνευματικοί καθοδηγητές και χειραγωγοί
του στον μοναχισμό175 (Μικρά περιστατικά της κοινής καθημερινής ζωής των δύο αδελφών και συνασκητών, που
μαρτυρούν όμως το βάθος της πνευματικής τους ζωής και έμειναν στην μνήμη του αγίου ως
παραδείγματα κοινοβιακής ζωής, διασώζει από τις αφηγήσεις του ιδίου, ο μοναχός Γρηγόριος
Κουβαρίτης. Το ένα αφορά στην αποφυγή της σπατάλης των υλικών αγαθών και το άλλο στη
διαφύλαξη της μεταξύ τους ειρήνης: «… Είχαν αντιθέσεις, ίσως και αντιπαλότητες μεταξύ τους,
αλλά ουδέποτε παρωξύνονταν. Όταν ο Αμφιλόχιος επέπληττε τον Νικόδημο, ο Νικόδημος έκανε
κομποσχοίνι, γιατί ήταν πραγματικά εργάτης της νοεράς αθλήσεως. Κι όταν ο Νικόδημος επέπληττε
τον Αμφιλόχιο, ο Αμφιλόχιος αντέγραφε κώδικες…», Γρηγορίου, Πνευματική Συμπόρευσις, σ.149.), για τους οποίους ήδη έγινε λόγος στο πρώτο κεφάλαιο.
Ακολούθησαν κι άλλοι πολλοί. Άλλοι ήδη αναγνωρισμένοι στις μέρες μας ως
άγιοι κι άλλοι γνωστοί και φημισμένοι στον τόπο τους για την αγιασμένη ζωή
τους και την φωτισμένη διδασκαλία τους 176 (Στους ανθρώπους που τον επηρέασαν στα χρόνια της νεότητάς του, καθώς μελετούσαν μαζί και
συζητούσαν πολύ, συγκαταλέγεται και ο φίλος και συμμοναστής του π. Θεοφάνης Κρικρής,
κυρίως λόγω της έντονης ασκητικότητας και της πνευματικής ωριμότητας που τον διέκρινε. Την
πληροφορία μας μετέφερε ο π. Αντίπας Νικηταράς σε τηλεφωνική επικοινωνία την 20η
Ιουλίου
2020. Βλ. και Π. Νικηταρά, Ο Γέροντας, σ. 18-19: «… Ιδιαίτερο σύνδεσμο είχε με δύο αδελφούς,
τον πατέρα Θεοφάνη Κρικρή και τον πατέρα Αντίπα Κάππο, με τους οποίους μελετά την Φιλοκαλία,
τον Ευεργετινό και τα έργα του Εφραίμ του Σύρου…») , όπως ο ασκητής Θεόκτιστος, ο
Μακάριος Αντωνιάδης, ο Δανιήλ Κατουνακιώτης, ο Άγιος Νεκτάριος. Ήξερε ο
μοναχός Αμφιλόχιος να συλλέγει, από τον καθένα χωριστά, ό,τι του χρειαζόταν
για την δική του πνευματική προκοπή και ανύψωση αλλά και «… εσέβετο και
μνημόνευε τους πνευματικούς του προγόνους. Γι’ αυτό, και στα ίχνη τους
περπατούσε και την διδασκαλία τους… μετέδιδε…»
177
.
Η αναφορά μας στις αγιασμένες μορφές της Ορθόδοξης Εκκλησίας, που
συνάντησε σε διάφορες χρονικές περιόδους της ζωής του ο π. Αμφιλόχιος,
αποφεύγοντας τις εκτενείς αναφορές στον βίο, τη διδασκαλία και την προσφορά
τους, θα εστιάσει κυρίως στα σημεία της διδασκαλίας τους και στον τρόπο με τον
οποίο τον επηρέασαν. Αυτό άλλωστε αποτέλεσε και το κριτήριο επιλογής για την
προσέγγιση των συγκεκριμένων προσώπων, καθώς το σύνολο των γνωριμιών του
π. Αμφιλοχίου, υπήρξε ευρύτατο, που, εκτεινόμενο χρονικά στις οκτώ δεκαετίες
της ζωής του και υπερβαίνοντας τα στενά τοπικά πλαίσια του νησιού του και της
πατρίδας του, δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι κάλυπτε ολόκληρη την
υφήλιο178 (Ενδεικτικά αναφέρουμε τον Μητροπολίτη Διοκλείας Κάλλιστο Ware, ο οποίος κατά δική του
ομολογία θεωρούσε τον άγιο Αμφιλόχιο πνευματικό του πατέρα με την ευρύτερη έννοια, που σε
κομβικό σημείο της ζωής του έπαιξε καθοριστικό ρόλο, βλ.: Ware, «Άγιος Αμφιλόχιος ο νέος»,
Πειραϊκή Εκκλησία, σ.21. Τον Άγιο Τραπεζούντος και αργότερα Αρχιεπίσκοπο Αθηνών
Χρύσανθο, τον άγιο Σάββα της Καλύμνου, τον γέροντα Φιλόθεο της Πάρου, με τον οποίο είχαν
αναπτύξει αμοιβαίο πνευματικό σύνδεσμο καθώς ο ένας εξομολογούνταν στον άλλον, τον άγιο
Ιουστίνο Πόποβιτς, που ως βιογράφος του αγίου Σεραφείμ του Σάρωφ μετέφερε στον π.
Αμφιλόχιο τη διδασκαλία του Ρώσου αγίου, η οποία τον ενέπνευσε στην κατάρτιση του Τυπικού της Μονής του «Ευαγγελισμού» και στον προσωπικό του αγώνα, βλ.: Χριστονύμφης, Η
δροσοβόλος καύσις, σ.77-83. Τα πνευματικά τέκνα του αγίου Ιουστίνου, μακαριστο Αθανάσιο Γιέφτιτς,
μετέπειτα Επίσκοπο Ζαχουμίου και Ερζεγοβίνης και τον μακαριστό Μητροπολίτη Μαυροβουνίου
και Παραθαλασσίας Αμφιλόχιο Ράντοβιτς, στον οποίο δόθηκε από τον πνευματικό του πατέρα το
όνομα Αμφιλόχιος προκειμένου να τιμήσει τον φίλο του Αμφιλόχιο της Πάτμου, βλ.: Μητρ.
Αμφιλοχίου, Ο άνθρωπος του Θεού, σ.68.) . «… Ο γέροντας Αμφιλόχιος συναναστράφηκε και συνδέθηκε με τις μεγαλύτερες πνευματικές προσωπικότητες της εποχής του, εν τω συνδέσμω της
αγάπης του Χριστού και αυτό οφείλεται στην ανυπόκριτη αγάπη του προς όλους
όπως ομολογεί και η γερόντισσα Ευστοχία, η οποία έζησε κοντά του περισσότερο
από εξήντα χρόνους…»
179
.
Ο ασκητής της ησυχαστικής ζωής Θεόκτιστος
Γεννημένος και μεγαλωμένος στα Θυάτειρα της Μικράς Ασίας, μετά από
περιπλανήσεις στο Άγιον Όρος, τους Αγίους Τόπους και τη Σάμο, ο Θεόκτιστος,
έφτασε στο νησί της Πάτμου σε ώριμη ηλικία180 και συγκαταριθμήθηκε στους
αδελφούς της Μονής του Θεολόγου181(Υπήρχε η υπόνοια μεταξύ των συγχρόνων του, αλλά και των μεταγενεστέρων, ότι ήταν ιερέας ή
ακόμα και επίσκοπος, γεγονός όμως, που ο ίδιος ποτέ δεν επιβεβαίωσε ή διέψευσε. Βλ.:
Ανθούσας, Ερημίται, σ.123-124: «…Στην Πάτμο υπάρχει η φήμη ότι ήταν επίσκοπος και το
απέκρυπτε. Ίσως το είχε εκμυστηρευτή και όσο ζη να μην φανερωθή. Πάντως ο ίδιος δεν είχε πη
τίποτα για την ζωή του πριν έρθει στην Πάτμο…» και σ.144: «… Ήταν ιερεύς; Εκείνος έλεγε: “Είμαι
αμαρτωλός δεν μπορώ να γίνω ανώτερος των αγγέλων. Τον ιερέα, όταν παίρνει καιρό, τον
υπηρετούν οι άγγελοι. Αφήστε με να ταπεινώνομαι, αφήστε με με τον Θεό μου.” Πρόβλημα αν ήταν
ιερεύς μάλλον ήταν και το έκρυβε, ίσως και επίσκοπος…» ). Ο πόθος του για αυστηρότερη άσκηση και
μόνωση τον οδήγησε στα πιο «απόκοσμα ακρογιάλια» του νησιού και καθώς η
ένταση του πνευματικού του αγώνα τον ωθούσε σε συχνές αλλαγές του τόπου
ασκήσεως, ο ερημίτης Θεόκτιστος στα 45 χρόνια που έζησε στην Πάτμο, πέρασε
από όλα σχεδόν τα «ακατοίκητα ξερονήσια» και τις «ερημικές καλύβες» του
νησιού182
.
Αν και ερημίτης απόκοσμος και απομονωμένος, ο Θεόκτιστος ασκούσε έντονη
επίδραση 183 ( «…ήτο απλούς, καταδεκτικός, με βαθείαν
πνευματικότητα και θαυμαστήν κοινωνικήν επίδρασιν…».) στους κατοίκους της Πάτμου και των γύρω νησιών και πολλοί
προσέτρεχαν να τον συμβουλευτούν για διάφορα θέματά τους, ενώ, μητέρες μαζί
με τα παιδιά τους, κατά την συνήθεια του τόπου, τον επισκέπτονταν για να
πάρουν την ευχή του184. Η πρώτη γνωριμία του αναχωρητή Θεόκτιστου με τον
νεαρό Αθανάσιο, χωρίς να είναι δυνατό να προσδιοριστεί με ακρίβεια, μπορεί να
τοποθετηθεί στα πρώτα νεανικά ή ακόμα και παιδικά χρόνια του τελευταίου, στο
πλαίσιο μιας πιθανής τέτοιας επίσκεψης. Σε κάθε περίπτωση, γεγονός παραμένει
ότι ο μοναχός Θεόκτιστος άσκησε έντονη επιρροή στον μικρό Αθανάσιο, ο οποίος
στο εξής επιδιώκει να τον επισκέπτεται συχνά. Από τις συναντήσεις αυτές και τη συναναστροφή με τον αναχωρητή μοναχό, ο
Αθανάσιος αντλούσε, κυρίως, γνώση και πείρα της ασκητικής ζωής 185 (Η μοναχή Ανθούσα διασώζει ένα χαριτωμένο περιστατικό από τις επισκέψεις του νεαρού
μοναχού Αμφιλοχίου στο ασκητήριο του Θεόκτιστου, όπου σκιαγραφείται η σκληρή ασκητική
ζωή του ερημίτη, το απαράκλητο του τόπου του αλλά και το ύψος της πνευματικής του
κατάστασης: «Κάποια άλλη μέρα είχε πάει ο γέροντας Αμφιλόχιος Μακρής – καλογεροπαίδι τότε –
με τον μοναχό Αντίπα. Το μεσημέρι τους έβαλε να πλαγιάσουν μέσα στη σπηλιά και ο ίδιος έμεινε
έξω. Τότε βλέπουν ένα φίδι και αμέσως έβαλαν τις φωνές. Έρχεται γελώντας ο Θεόκτιστος και τους
λέγει: “τι φοβείσθε, είναι οι σύντροφοι μου το βράδυ στον ύπνο μου!” Οποία θαυμαστή προπτωτική
κατάσταση! Γιατί και ο Θεόκτιστος, όπως όλοι οι ησυχαστές, αγαπούσε όλα τα πλάσματα του Θεού.
Τους ανθρώπους, τα ζώα και όλη τη φύση…», Ανθούσας, Ερημίται, σ.130.) και
διδασκαλίας: «… Συναναστρεφόμενος τον γέροντα Θεόκτιστο… ενισχυόταν στους
ασκητικούς αγώνες της μοναχικής του ζωής, λαμβάνοντας πνευματική πείρα από
τον έμπειρο στον αόρατο πόλεμο ησυχαστή…»
186 . Ο μοναχός Θεόκτιστος, που
ασκούσε αδιάλειπτα την καρδιακή προσευχή και την ησυχία, προφανώς
καθίσταται και ο πρώτος διδάσκαλος και μύστης της νοεράς προσευχής και της
νήψης 187 (Ανθούσας, Ερημίται, σ.140-141: «…Στις συχνές επισκέψεις του στον ερημίτη ο μακαριστός
Γέροντας Αμφιλόχιος θα μυήθηκε στη νοερά προσευχή που αργότερα θα γίνει στο μελλούμενο
Γέροντα η συνεχής ασχολία...»,) για τον λαϊκό ακόμη Αθανάσιο188 .«…Αργότερα θα αναφέρει με ιερά
νοσταλγία τα βιώματά του από την αναστροφή και την επικοινωνία μετά του
γέροντος Θεοκτίστου και δεν θα αποκρύψει την ευεργετική επίδραση που ασκούσε
στον πνευματικό του αγώνα...»
189
.
Ακόμη ένα χαρακτηριστικό της επίδρασης του Θεόκτιστου στον νεαρό μοναχό
Αμφιλόχιο υπήρξε και η απόφαση του τελευταίου να χτίσει ναό προς τιμήν του
αγίου Ιωσήφ του Μνήστορος, ύστερα από υπόδειξη του ερημίτη, ότι ο Ιωσήφ ο
Μνήστωρ ήταν ο μεγαλύτερος όλων των αγίων, καθώς υπήρξε προστάτης του
Ιησού και της Θεοτόκου190 (Ο π. Θεόκτιστος στήριζε την άποψή του αυτή στο γεγονός ότι ο άγιος Ιωσήφ «…προστάτεψε τον
Κύριο στην επί γης παρουσία Του, ως υποτιθέμενος πατέρας Του αλλά και τη Θεομήτορα διά της
αμώμου μνηστείας τους. Τον αποκαλούσε μάλιστα προστάτη της Οικογενείας αλλά και της
Παρθενίας…», βλ.: Χριστονύμφης, Η δροσοβόλος καύσις, σ.40. ). Απόφαση που πραγματώθηκε με την ανοικοδόμηση
ναού προς τιμήν του αγίου Ιωσήφ στο ασκητήριο Κουβάρι, που ίδρυσε ο άγιος
αρκετά χρόνια αργότερα191
.
Οι επισκέψεις του Αθανασίου και κατόπιν μοναχού Αμφιλοχίου, στο εκάστοτε
ασκητήριο του φημισμένου αναχωρητή και η αναζήτηση της αναστροφής και
επικοινωνίας μαζί του, δεν διακόπηκαν παρά μόνο με τον θάνατο του Θεόκτιστου
στις 29 Μαρτίου του 1917 192(Ανθούσας, Ερημίται, σ.146: «… Όταν τον σήκωσαν να τον βάλουν στον τάφο ο πατήρ Αμφιλόχιος
(Μακρής), και ο μπάρμπα-Νικήτας (πατέρας του π. Παύλου) καταταράχτηκαν από συγκίνηση σαν
νοιώσαν το σημάδι της αγιοσύνης του, ήταν ελαφρός σαν ξερό φύλλο, αυτός που τέσσερις με κόπο
τον είχαν μεταφέρει λίγο καιρό πριν πάνω στην Αποκάλυψη, τόσο βαρύ ήταν το σώμα του τότε…».) .
37
Μακάριος Αντωνιάδης
Ο Μακάριος Αντωνιάδης ο Σάμιος, γεννημένος το 1841 στον Μαραθόκαμπο, ύστερα από τις σπουδές του στο ιεροδιδασκαλείο του νησιού του και μια σύντομη παραμονή του στη Ρουμανία για εργασία, κείρεται μοναχός στη Σάμο 193 και προάγεται στο αξίωμα του ηγουμένου της Ιεράς Μονής Προφήτου Ηλιού στο Καρλόβασι μέχρι το 1887, οπότε και εγκαταστάθηκε οριστικά194 στην Πάτμο. Συγκαταλέχτηκε στην αδελφότητα της Μεγάλης Μονής του Θεολόγου 195 και έζησε για ένα διάστημα στο «Λιβάδι των Καλογήρων», και τελικά, για τριάντα περίπου χρόνια196, στο κάθισμα του Απολλώ. Στην Πάτμο ο Μακάριος είχε τη φήμη του εξαιρετικά αυστηρού ασκητή και πνευματικού 197 , αλλά ταυτόχρονα ήταν και ο σεβάσμιος γέροντας, που ο λόγος του βάρυνε, όχι μόνο στους υποτακτικούς του και στα πνευματικά του τέκνα, αλλά σ’ όλους τους νησιώτες198 . Λειτουργούσε με ιεροπρέπεια, διαφυλάσσοντας το λειτουργικό τυπικό της Εκκλησίας, με αυστηρότητα και σεβασμό199 και το ίδιο αυστηρός ήταν και στη διαφύλαξη της νηστείας και του μοναχικού κανόνα200, αλλά και στην άσκηση της ελεημοσύνης 201 και της υπακοής, την τήρηση της αργίας της Κυριακής, της ευπρέπειας στον σχηματισμό του σημείου του σταυρού ή στην ενδυμασία202 . Ο μοναχός Αμφιλόχιος συνδέθηκε με τον αυστηρό Σάμιο ασκητή και συνεχιστή των Κολλυβάδων, αρχικά, λόγω της κουράς του σε μεγαλόσχημο μοναχό από τον ίδιο, όπως ήδη αναφέρθηκε στο πρώτο κεφάλαιο. Ωστόσο, η περίοδος που εξέτιε την ποινή του με την παραμονή του στο κάθισμα του Απολλώ, παρά τους πόδας του Μακαρίου, ύστερα από το περιπετειώδες και χωρίς προηγούμενη έγκριση της Μονής, ταξίδι του στους Αγίους Τόπους, προκειμένου να αποφύγει την επικείμενη χειροτονία του, φαίνεται πως υπήρξε καθοριστικά ευεργετική για τον ίδιο. Εκεί ο δόκιμος Αμφιλόχιος δεν έγινε μόνο μεγαλόσχημος μοναχός. Ανέκαμψε σωματικά μετά την ταλαιπωρία του προσκυνηματικού ταξιδιού στην Αγία Γη, είχε την ευκαιρία να μελετά την Φιλοκαλία203 και είναι βέβαιο ότι ο ασκητής Μακάριος, που ζούσε την νοερά προσευχή, τον μύησε και τον εκπαίδευσε στην άσκησή της, προσφέροντάς του ταυτόχρονα, «…το μεγαλύτερο πνευματικό εφόδιό του…» 204 . Όμως, θα μπορούσε να πει κανείς, ότι η καθοριστική και βαθειά επιρροή του Μακαρίου στον νεαρό μοναχό Αμφιλόχιο, ανιχνεύεται κυρίως στην ιεροπρέπεια και την ακρίβεια της τέλεσης της Θείας Λειτουργίας και των μυστηρίων205 (Μαστρογιαννόπουλου, Άγιες μορφές, σ.68: «…ήταν υπέροχος στις ακολουθίες του ο Μακάριος. Λειτουργούσε με ιεροπρέπεια. Τα ήθελε όλα καλά και όμορφα και τακτικά. Ακόμη και το τελευταίο “Κύριε ελέησον”, όπως μας διηγείται ο γέρος τώρα υποτακτικός του Απολλώς. Σε όλα του ήταν νοικοκύρης…») και στην ακριβή τήρηση του τυπικού206. Πνευματικό τέκνο Κολλυβάδων πατέρων, που «… κατέβηκαν από το άγιον Όρος μετά την έριδα των κολλύβων και σκορπίσθησαν στα νησιά του Αιγαίου, για να ανάψουν μία φωτιά αναγεννήσεως και επιστροφής στην αρχαία ζωντανή παράδοσι της Εκκλησίας. Από τη Χίο μέχρι την Πάτμο και από την Σκιάθο μέχρι την Ικαρία ώργωσαν το αρχιπέλαγος και έσπειραν τον δυναμικό σπόρο μιας βαθειάς πνευματικότητας με ρίζες πατερικές, ασκητικές και λειτουργικές…» 207 , ο Μακάριος Αντωνιάδης δεν θα μπορούσε παρά να μεταδώσει στο δικό του πνευματικό απόγονο την γνήσια κολλυβαδική παράδοση. Οι βιογράφοι του γέροντα Αμφιλοχίου διασώζουν πολλά περιστατικά και διηγήσεις για τον τρόπο που τελούσε ο άγιος τη Θεία Λατρεία, αλλά και διδαχές του σχετικά με το μεγαλείο και τη σπουδαιότητα της Θείας Λειτουργίας για τη σωτηρία του ανθρώπου208, και υπάρχουν ακόμα άνθρωποι στην Πάτμο, οι οποίοι διασώζουν μαρτυρίες παλαιοτέρων, που παρέστησαν σε Θείες Λειτουργίες με λειτουργό τον άγιο Αμφιλόχιο209 ( «…Στην Θεία Λειτουργία ήταν πάρα-πάρα πολύ προσεχτικός, μάλιστα ένας διάκονος τότε, αδελφός της Μονής, ο πατήρ Ιλαρίων ο μακαρίτης, είχε λειτουργήσει μία φορά στον Ευαγγελισμό μαζί με τον γέροντα Αμφιλόχιο και μου είπε μετά, ότι τέτοια Λειτουργία δεν έχω κάνει ποτέ στη ζωή μου. Τόση κατάνυξη και τόση μεγαλοπρέπεια στην τέλεση της Θείας Λειτουργίας, δεν είχα ξαναζήσει. Μόνο, που είναι αργός, λέει, διαβάζει αργά τις ευχές…», προφορική μαρτυρία κ. Ματθαίου Μελιανού, σε προσωπική επικοινωνία την 31η Ιουλίου 2019, στην Ι. Μ. Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου Πάτμου.) . Ο στενός πνευματικός σύνδεσμος του μοναχού Αμφιλοχίου με τον ξακουστό και αυστηρό πνευματικό Μακάριο Αντωνιάδη, θα μπορούσε να πει κανείς ότι επικυρώθηκε με τον θάνατο τού τελευταίου κατά την ημέρα της εκλογής και της επίσημης ανάληψης των καθηκόντων του μαθητή και υποτακτικού του, στην ηγουμενία της Μεγάλης Μονής του Θεολόγου, στις 14 Νοέμβριου 1935 210 .
39
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου