Η Βρετανική πολιτική βλέποντας τη σημασία που είχε για τους ορθόδοξους λαούς στη βαλκανική χερσόνησο αλλά και για την Ελλάδα το ομόδοξο με τους Ρώσους, προσέγγισαν ένα γνωστό Έλληνα θεολόγο, τον Αλέξανδρο Λυκούργο αρχιεπ. Σύρου.
Σύμφωνα με τον Μ. Γ. Σακελλαρίου η Ελλάδα τα έτη 1876-1878 αλλάζει γραμμή και ακολουθεί την πολιτική του πανσλαβισμού, και γίνεται όργανο της Ρωσίας και όπως ο ίδιος έγραφε: «Όταν θα έλθωμεν εις τα γεγονότα του 1876 και 1878 τότε θα κατανοήσωμεν τι σημαίνει Αγγλική πολιτική εν Ανατολή και τι κοστίζει και μόνη η υπόνοια, οτι εν κράτος εμπνέεται από της Ρωσίας». Για τον ίδιο η Ρωσία εξέφρασε αντίρρηση για τον Αλέξανδρο Λυκούργο για την εκλογη του ως αρχιεπισκπο Σύρου επί Αλ. Κουμουνδούρου με υπουργό επί των Εκκλησιαστικών τον Λομβάρδο. Αυτοί οι δύο δεν υπέγραφαν τα σχετικά έγγραφα όπως έκαναν για την πλήρωση της αρχιεπισκοπής Μεσολογγίου και για την αρχιεπισκοπή Πατρών. Πριν από την εκλογή τους από την Ι.Σ. υπήρξαν διαφωνίες για την καταλληλότητα του Αλέξανδρου Λυκούργου τον οποίο κατηγορούσαν οι αντίπαλοι του ως ορθολογιστή. Σύμφωνα με τον Μ. Σακελλαρίου: «Εις τον αγώνα επρωτοστάτουν οι Ρωσίζοντες και ένας Θεολόγος σπουδάσας εν Πετρουπόλει. Αλλ' η κατηγορία κατέπεσε και η Σύνοδος τον εψήφισε» .
Ο Λυκούργος υπήρξε καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και ήταν γνωστός ως θεολόγος στο εξωτερικό. Το μεγάλο ερώτημα για όλους ήταν γιατί κωλυσιεργούσε η υπογραφή του Βασιλικου Διαταγματος , αφού Κουμουνδούρος και Λυκούργος ήταν προσωπικοί φίλοι του. Το θέμα αυτό κληρονομήθηκε στην επόμενη κυβέρνηση.
Οι πολιτικοί φίλοι του Λυκούργου ήτανε όλοι οθωνιστές και έτρεφαν βαθιά εκτίμηση στο πρόσωπο του αρχιμ. Αλ. Λυκούργου, επειδή ήταν ο μόνος που τόλμησε να εκφωνήσει τον επικήδειο, στην κηδεία του πρώην υπουργού της Δικαιοσύνης επί Όθωνα Μ. Ποτλή ο οποίος πέθανε στην εξορία κατά τη διάρκεια της Επαναστάσεως.
Την λύση έδωσε στο πρόβλημα ο πρωθυπουργός Βενιζέλος Ρούφος, ο οποίος έπεισε τον βασιλιά να υπογράψει το σχετικό Β.Δ. για το διορισμό του. Ο πρωθυπουργός απέσπασε την υπογραφή του Γεωργίου Α', μαζί με την πληροφορία πως ο Τσάρος της Ρωσίας δεν ήθελε την εκλογή και χειροτονία στο βαθμό του επισκόπου, και την τοποθέτησή του στην αρχιεπισκοπή της Σύρου74 .
Ένας συνηθισμένος τρόπος από την εποχή της οθωμανικής κυριαρχίας για την επικύρωση εκλογών ακόμη και Πατριαρχών εδώ και αιώνες ήταν η δωροδοκία οθωμανών ανώτατων αξιωματούχων από τους υποψηφίους. Η κίνηση αυτή έγινε συνήθεια και συνεχίστηκε στις δομές εξουσίας του νεοσύστατου κρατιδίου. Η Ι.Σ. της Εκκλησίας της Ελλάδος το έτος 1853 προς καταστολή της σιμωνίας αναγκάστηκε να εκδώσει δύο εγκυκλίους με ανάλογο περιεχόμενο για ζητήματα σχετικά με τη χειροτονία υποψηφίων κληρικών75 . Με την εγκύκλιο 81Β' με αρ. πρωτ. 3460 ημ. 11 Ιουλίου 1853 "Περί ακριβούς εκπληρώσεως των καθηκόντων των Επισκόπων" παράγραφο 3 η Ι.Σ. διαμηνύει: «Την Σιμωνίαν και οι θείοι Απόστολοι, και αι Οικουμενικαί Σύνοδοι χαρακτηρίζουσιν, ως το στυγερώτερον έγκλημα, εφ'ω και προσδιώρισαν την εσχάτην εκκλησιαστικήν τιμωρίαν και επί τον ούτω χειροτονούντα και επί τον ούτω χειροτονούμενον. Εστέ λοιπόν προσεκτικοί, ίνα μη ποτέ τις απατηθείς, προβαλών χειροτονήση είτ'επί χρήμασιν, ειτ'επ'άλλαις προσφοραίς, είτε προς χάριν, είτ' εξ αντιπαθείας. Οὐδαμού δε ουδέποτε συγχωρείται χειροτονία ούτε χωρίς Εφημερίας ή Μοναστηρίου κατά τον ς' Κανόνα της Δ' Οικουμενικής Συνόδου, ούτε χωρίς της κανονικής ηλικίας, της υπό του ιδ' Κανόνος της ς' Οικουμενικής Συνόδου, οριζομένης. Υπομιμνήσκει δε υμίν η Σὐνοδος την κατά του παραβάτου κανονικήν αυστηρότητα, καθ' όσον και οι οδηγούντες υμάς προς ταύτα Κανόνες είναι σαφέστατοι, και το προς τους Κανόνας σύμφωνον ΙΑ' Άρθρον του Σ' Νόμου είναι ευκρινέστατον, και αι Συνοδικαί διαταγαί είναι προς ταύτα ικανώς διδακτικαί, πάσαν τούτων αφαιρούσαι αμφιβολίαν ή πρόφασιν».
Ένα χρόνο αργότερα η Ι.Σ. της Εκκλησίας της Ελλάδος επανήλθε με καινούργια εγκύκλιο την 88, αρ. πρωτ. 4353, το μήνα Σεπτέμβριο του έτους 1854 "Περί καθηκόντων των Επισκόπων" και στο αρθ. 12 έλεγε: "Να απέχητε της επί χρήμασι χειροτονίας κατά τους περί τούτους Κανόνας, ίνα μη υπόκησθε εις τας τούτων ευθύνας"76 .
Για μία εικοσαετία αυτό το απαράδεκτο φαινόμενο έδειχνε να υποχωρεί στο νέο κράτος. Σύμφωνα με τις ενδείξεις που υπήρχαν τα μέτρα της Εκκλησίας και της Πολιτείας είχαν αποδώσει και τα διάφορα παρόμοια κρούσματα της σιμωνίας είχαν περιοριστεί στο ελάχιστο από τους κληρικούς. Μέχρι το έτος 1875 όπου το σκάνδαλο που ονομάστηκε σιμωνιακά έφερε τεράστια αναστάτωση στην Ελληνική κοινωνία της περιόδου και δίχασε για άλλη μία φορά Εκκλησία και κράτος σε αφάνταστο βαθμό77 . Ποιος όμως κέρδιζε από την ανάδειξη αυτού του σκανδάλου σε θέμα μείζονος σημασίας σε περίοδο που η Ελλάδα εξέτασε προσεκτικά τις κινήσεις της στο διπλωματικό επίπεδο σε εποχή που η θύελλα ήταν εύκολα ευδιάκριτη; Οι εφημεριδες της εποχής που ανάδειξαν το θέμα αυτό από ποιες ξένες δυνάμεις επηρεάζονταν; Μέσα σε αυτό το γενικό κλίμα όπου δέσποζαν οι υπόγειες ίντριγκες και οι αλλεπάλληλες επεμβάσεις των ξένων διπλωματικών κύκλων στην Αθήνα, η πορεία του αρχιεπ. Σύρου Αλεξάνδρου δείχνει καθαρά ποιοι είναι εκείνοι που καθοδηγούν την πορεία των εκκλησιαστικών ζητημάτων στην Αθήνα. Οι εξελίξεις στα θέματα αυτά θα φέρουν τον αρχιεπ. Σύρου Αλέξανδρο στη γηραιά Αλβιώνα αρχίζοντας επαφές με την αγγλικανική Εκκλησία, την πολιτική ηγεσία της Μ. Βρετανίας ακόμα και την υποδοχή του από την βασίλισσα της Αγγλίας Βικτώριας. Το Δεκέμβριο του έτους 1869 οι ομογενείς προσκαλούσαν στο Λίβερπουλ τον αρχιεπ. Σύρου Αλέξανδρο για να εγκαινιάσει το καινούργιο Ορθόδοξο ναό της πόλης. Μετά από σχετική άδεια από την Ι.Σ. έφυγε για την Αγγλία. Η υποδοχή του αγγλικανικού κλήρου, των πολιτικών αλλά και του απλού λαού υπήρξε ενθουσιώδης ενώ ήταν σε όλους διάχυτη η εντύπωση πως το ζήτημα της ενώσεως των Εκκλησιών είχε έρθει στο προσκήνιο. Το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης τον ανακήρυξε με επίσημη τελετή σε Διδάκτορα της Θεολογίας και το Cambridge University σε Doctor legun. Λίγο αργότερα ο πρωθυπουργός της Αγγλίας Γλάδστων παρέθεσε γεύμα προς τιμήν του αρχιεπ. Σύρου Αλεξάνδρου. Στη συνέχεια συναντήθηκε με τον αρχηγό της αντιπολίτευσης Σαλίσβουρη ο οποίος συναντήθηκε αρκετές φορές με τον αρχιεπ. Σύρου. Η Βασίλισσα Βικτωρία θέλησε να γνωρίσει η ίδια από κοντά τον Αλέξανδρο Λυκούργο. Ο Οικουμενικός Πατρ. Γρηγόριος ΣΤ' έστειλε ένα γράμμα προς τον αρχηγό της Αγγλικανικής Εκκλησίας και αρχιεπ. του Canterbury ευχαριστώντας τον προκαθήμενο της Αγγλικανικής Εκκλησίας, κλήρο και λαό καθώς και την Ακαδημαϊκή Θεολογία για τις τιμές που έγιναν στην Ορθόδοξη Ανατολική Εκκλησία, στο πρόσωπο του αρχιεπ. Σύρου Αλέξανδρου. Το 1874 η Ι.Σ. της Ελλάδος εξέλεξε τον αρχιεπ. Σύρου Αλέξανδρο παμψηφεί για μητροπ. Αθηνών. Ο βασιλιάς Γεώργιος Α' αρνήθηκε ύστερα από πιέσεις της ρωσικής διπλωματίας την υπογραφή του σχετικού Β.Δ. για τη νομιμοποίηση της εκλογής. Εκείνη την εποχή ο αρχιεπ. Σύρου αντιμετώπιζε μεγάλα προβλήματα υγείας. Πήγε στο συνέδριο των παλαιοκαθολικών στη Βόννη το καλοκαίρι του 1875 αλλά επέστρεψε σε χειρότερη κατάσταση στην Ελλάδα, όπου πέθανε σε ηλικία 48 ετών. Ο Μ.Γ. Σακελλαρίου ο οποίος υπήρξε "πολιτικός σύμβουλος" του Σύρου Αλεξάνδρου παρακολουθούσε όλη αυτή την κατάσταση από τις επιστολές που του έστελνε ο Λυκούργος και όπως ο Μ. Γ. Σακελλαρίου αναφέρει: «[...] και βάσει αυτών έγραφε άρθρα δημοσιευμένα στο Νεολόγο της Κωνσταντινουπόλεως, δεκατέσσερα τον αριθμό, και σε αθηναϊκές εφημερίδες. Αυτά τα άρθρα, καίρια, εύγλωττα και μαχητικά, προκάλεσαν μεγάλη εντύπωση, η δε ρωσική πλευρά επιχείρησε να εξαγοράσει τον συντάκτη τους, ο οποίος, πάλι με άρθρα του, στιγμάτισε το εγχείρημα με σαρκασμούς»78 . Στην Ελλάδα με την άνοδο στην εξουσία του Αλ. Κουμουνδούρου σύμφωνα με τον Σ. Τσεχμίστρενκο "πολλοί γενικώς άρχισαν να μιλούν για τη δυνατότητα της ελληνορωσικής ένωσης", και οι δύο πλευρές έκαναν δηλώσεις που φυσικά ήταν ανέφικτες να πραγματοποιηθούν ή ήταν αντίθετες προς τα δικά τους συμφέροντα. Η Ρωσική πλευρά πίστευε όπως ο Σ. Τσεχμίστρενκο γράφει: «όπως έγραφε στη συνέχεια ο Σταμπούροφ «... στην Ελλάδα συνέβη αυτό που συμβαίνει παντού όπου είναι ισχυρή η δημαγωγία και η κυβέρνηση αδύναμη. Ο μονάρχης ο λαός, οι σοβαροί πολιτικοί τέλος, όλα εκείνα τα συγκρατημένα στοιχεία του έθνους δεν μπόρεσαν να αναγνωρίσουν και δεν κατάφεραν να καταπνίξουν το δημαγωγικό πνεύμα, το οποίο στηριζόταν από τον ανεύθυνο Τύπο»»79 .
Η χρήση της Ορθοδόξου Εκκλησίας για την εξυπηρέτηση πολιτικών καταστάσεων στο νεοελληνικό κράτος δεν ήταν κάτι άγνωστο. Πολλές φορές η θρησκεία και η πολιτική συνεργάστηκαν στενά για τη δημιουργία νέων προτύπων. Η περίπτωση του Πατρ. Γρηγορίου Ε' ήταν μία από αυτές. Από τον 19ο αιώνα άρχισαν να εμφανίζονται στην Ευρωπαϊκή ήπειρο τα νέα εθνικά κράτη που δημιουργήθηκαν από το διαμελισμό των αυτοκρατοριών. Σε άλλες περιπτώσεις όπως σε Ιταλία (1870) και Γερμανία (1871), έγινε μεγάλη προσπάθεια ώστε να υπάρξει μία ενιαία κυβέρνηση. Η εθνική ταυτότητα ήταν το ζητούμενο ιδιαίτερα στο βαλκανικό χώρο μετά το ξέσπασμα της Γαλλικής Επανάστασης (1789). Η ύπαρξη του έθνους που δημιουργεί ανεξάρτητο κράτος, στηρίζεται υποχρεωτικά σε δεσμούς που προάγουν την ενότητα των υπηκόων του. Ο Αλέξης Πολίτης υποστηρίζει ότι ο συσχετισμός με την αρχαιοελληνική ταυτότητα άρχισε να παγιώνεται στα τέλη του 18ου αιώνα για τους Έλληνες, ενώ οι κληρικοί αποκαλούσαν τους πιστούς ως «απογόνους των Ελλήνων».
Τα κηρύγματα στους ιερούς ναούς αποσκοπούσαν στην ευρύτερη διαμόρφωση της εθνικής συνείδησης στον απλό λαό και την αφύπνιση του στους δύσκολους εκείνους καιρούς. Η Ορθόδοξη Εκκλησία διαπίστωσε τη χρησιμότητα των ιστορικών δεσμών των χριστιανών. Όπως ο Θ. Ζέρβας γράφει: «Η κατασκευή της εθνικής ιστορίας και της εθνικής ταυτότητας έγινε πρωταρχικός σκοπός της ιστοριογραφίας»80 Για το νεοσύστατο ελληνικό κράτος η μορφή του Οικουμενικού Πατρ. Γρηγορίου Ε΄ ήταν αυτή που συγκέντρωνε τα κύρια χαρακτηριστικά του επιθυμητού εθνικού προτύπου. Όπως ο Ε. Λιανός Λιάντης σημειώνει: «Ο Γρηγόριος υπήρξε οντολογικό σύμβολο της ελληνικής εθνικής συνείδησης αλλά και του ίδιου του νεοπαγούς κράτους»81 .
-43-
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου