Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΩΝ ΚΡΗΤΙΚΩΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΝ (1821-1898)

  1.6. Η κατάσταση του κλήρου σε πνευματικό και ηθικό επίπεδο

Την τελευταία περίοδο της Βενετικής κατοχής υπήρχαν κρητικοί ιερωμένοι, οι οποίοι ήταν πολύ μορφωμένοι. Ωστόσο μετά την κατάληψη της Κρήτης από τους Τούρκους πολλοί από τους λόγιους μοναχούς όσοι δεν πέθαναν είτε από τις κακουχίες είτε από τις πολεμικές συγκρούσεις κατέφυγαν στα Επτάνησα και την Ιταλία. Παράλληλα τα σπουδαία σχολεία των μοναστηριών είτε σταμάτησαν την λειτουργία τους, είτε παρείχαν στοιχειώδη εκπαίδευση241. 

Στην τουρκοκρατούμενη Κρήτη κάνουν την εμφάνισή τους λόγιοι ιερωμένοι όπως ο Νεόφυτος Οικονόμος , ο Ζαχαρίας Πρακτικίδης, Καλλίνικος Κριτοβουλίδης και άλλοι στα τέλη του 18ου με αρχές του 19ου αιώνα. Ωστόσο πάρα την έλλειψη παιδείας, οι ιερωμένοι εκείνης της περιόδου είχαν πολύ υψηλό ηθικό επίπεδο. Κατάφεραν να διατήρησαν την εθνική τους συνείδηση και διαφύλαξαν την Ορθόδοξη χριστιανική πίστη έχοντας ζήλο και καθαρότητα βίου. Ο παπάς με τα λίγα γράμματα που γνώριζε ήταν συμπαραστάτης του κάθε χωρικού , φορούσε την ίδια ενδυμασία, την κρητική βράκα, εκτελούσε αγροτικές εργασίες, ήταν οικογενειάρχης, και συμπαραστεκόταν στις δυσκολίες των συγχωριανών του. Παράλληλα, ως επικεφαλής της ενορίας του συμμετείχε τις περισσότερες φορές στα  Παράλληλα, ως επικεφαλής της ενορίας του συμμετείχε τις περισσότερες φορές στα επαναστατικά κινήματα «συνέπασχε με το ποίμνιο του πέφτοντας συχνά θύμα της εκδικητικότητας και της απληστίας του κατακτητή»242. 

 2. Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΩΝ ΚΡΗΤΙΚΩΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΝ (1821-1898) 

 2.1. Η ιεραρχία 

 Η πλειοψηφία των ιεραρχών της Κρήτης είχαν μυηθεί στη Φιλική εταιρεία και ήταν έτοιμοι ψυχολογικά για τον αγώνα που θα ακολουθούσε. Ο Ν. Νησιώτης αναφέρει  ότι «μεμυημένοι προς την Φιλικήν Εταιρείαν ήσαν οι συγγενείς αρχιερείς Ιεράς Αρτέμιος (κατόπιν Αλεξανδρείας) και ο αρχιεπίσκοπος Κρήτης Γεράσιμος Παρδάλης ως και ο (sic) Κισσάμου Μελχισεδέκ ανήρ γενναίου και ατρομήτου χαρακτήρος και άλλοι»243. 

 Μετά την έναρξη της επανάστασης του 1821 τα πρώτα θύματα των τουρκικών αντεκδικήσεων ήταν οι ιερωμένοι. Σημαντικό γεγονός ήταν η σφαγή των πέντε αρχιερέων στο Ηράκλειο της Κρήτης, οι οποίοι είχαν προσκληθεί από τον Μητροπολίτη Κρήτης μετά από απαίτηση του Πασά. Οι πέντε αρχιερείς ήταν «ο μητροπολίτης Γεράσιμος Παρδάλης, ο Κνωσού Νεόφυτος Φυντικάκης, ο Χερονήσου Ιωακείμ, ο Λάμπης Ιερόθεος και ίσως και ο τιτουλάριος επίσκοπος Διουπόλεως Καλλίνικος»244. Ο Χερίφ πασάς του Ηρακλείου έδωσε εντολή να αναλάβει ως μητροπολιτικός επίτροπος ο Αρκαδίας Νεόφυτος . Ο συγκεκριμένος αρχιερέας ήταν ο μόνος που σώθηκε από την σφαγή των αρχιερέων της Κρήτης. Ωστόσο ένα μήνα αργότερα πέθανε από πανώλη και η μητρόπολη Κρήτης έμεινε χωρίς μητροπολίτη. Ανάλογες καταστάσεις έζησαν οι ιερείς των χωριών και οι μοναχοί στα μοναστήρια της Κρήτης, όπως αναφέρει ο «Κώδιξ των Θυσιών» στον οποίο καταγράφονται τα θύματα της επανάστασης από το 1821-1830. Στην δεκαετή επανάσταση του 1821 αλλά και στα επαναστατικά κινήματα που  ακολούθησαν οι ιερείς συμμετείχαν και πολέμησαν ως απλοί στρατιώτες, ως στρατιωτικοί ηγέτες , ως διπλωμάτες και ως πολιτικοί . 

Ιερείς οι οποίοι διακρίθηκαν για τον ηρωισμό τους στο πεδίο της μάχης ήταν ο ηγούμενος της Χρυσοπηγής Άνθιμος, ο διάκονος Γαλακτίων Ψαρομήλιγγος, οι Σκορδίληδες246 κ.α.. 

Στο πολιτικό πεδίο διακρίθηκε ο Νεόφυτος Οικονόμος, ο οποίος ήταν υπεύθυνος για την Γενική Γραμματεία της Κρήτης από το 1821-1824. Η Εκκλησία της Κρήτης για να ενισχύσει τον κρητικό αγώνα έδωσε εκτός από τους ιερείς και τους αρχιερείς και υλικά αγαθά . Τα πολύτιμα αντικείμενα των εκκλησιών και των μοναστηριών διατέθηκαν για να ενισχυθεί η επανάσταση. Πολλά από αυτά  τα αντικείμενα στάλθηκαν στις Κυκλάδες και το 1826 πωλήθηκαν από την Ελληνική Κυβέρνηση για να οργανώσουν νέα εκστρατεία στην Κρήτη247. Στα επαναστατικά κινήματα που ακολούθησαν μέχρι την αυτονομία της Κρήτης, η Εκκλησία προσέφερε με ανάλογο τρόπο τα μέγιστα για την απελευθέρωση του νησιού από την Οθωμανική κατοχή. Σημαντική στιγμή η οποία αναδεικνύει την διάθεση προσφοράς είναι τα γεγονότα στη Μονή Αρκαδίου. Εκκλησιαστικές προσωπικότητες, οι οποίες διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στο κρητικό ζήτημα ήταν ο Παρθένιος Περίδης πρόεδρος της Γενικής Συνέλευσης των Κρητικών το 1866, ο Παρθένιος Κελαϊδής έπαιξε σημαντικό ρόλο σε διπλωματικό επίπεδο κατά την επανάσταση του 1866-1869. Κατά την επανάσταση του 1897 ο επίσκοπος Κισάμου Δωρόθεος Κλωνάρης ήταν πρόεδρος της Επαναστατικής Συνελεύσεως των Κρητικών248.

-72-