Η θρησκευτική ελευθερία

 2.3.  Τα πολλά επαναστατικά κινήματα των Κρητικών είχαν ως αποτέλεσμα την κατάργηση πολλών απαγορεύσεων σχετικά με ζητήματα θρησκευτικής ελευθερίας. Το 1827 παραχωρήθηκε άδεια για να επισκευασθεί η Αγία Τριάδα Τζαγκαρόλων. Την δεκαετία της αιγυπτιακής κατοχής ο Μουσταφά πασάς έδωσε γενική άδεια για να ανακαινισθούν οι χριστιανικοί ναοί. Παράλληλα ζήτησε την βοήθεια των αρχιερέων της κρητικής εκκλησίας «για την ηθική οικοδομή και την κάθαρση της κοινωνίας»257. Το Χάττι Χουμαγιούν (1856) κατοχύρωσε την θρησκευτική ελευθερία, η οποία διευρύνθηκε με τον Οργανικό Νόμο (1868) και με τη Σύμβαση της Χαλέπας (1878). Οι συμβάσεις αυτές είχαν σαν αποτέλεσμα την κατάργηση του μουσουλμανικού νόμου σεριάτ, ο οποίος απαγόρευε την οικοδόμηση χριστιανικών ναών. Το 1858 ο Βελής πασάς παραχώρησε στην χριστιανική κοινότητα Χανίων ένα παλαιό ναό, ο οποίος είχε μετατραπεί σε σαπωνοποιείο258. Στο συγκεκριμένο ναό ανοικοδομήθηκε η Παναγία η Τριμάρτυρη, ο μητροπολιτικός ναός των Εισοδίων και εγκαινιάστηκε το 1861. Ένα χρόνο αργότερα στις 25 Μαρτίου 1862 θεμελιώθηκε ο μητροπολιτικός ναός του Αγίου Μηνά στο Ηράκλειο. Ο ναός εγκαινιάστηκε από τον μητροπολίτη  Κρήτης Τιμόθεο Καστρινογιαννάκη και την συμμετοχή όλων των ιεραρχών της Κρητικής Εκκλησίας στις 16 Απριλίου 1895. Μετά από τις εξελίξεις σε πολιτικό και θρησκευτικό επίπεδο, πολλοί κρυπτοχριατιανοί επέστρεψαν στην ορθόδοξη χριστιανική πίστη. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την έντονη αντίδραση των Τούρκων, οι οποίοι τους αποκαλούσαν «χλευαστικά Τουρκομανώληδες και Τουρκομαρίες»260. Δήμευαν τις περιουσίες τους και τους εξόριζαν με ειδικούς νόμους. Η συγκεκριμένη περίοδος ήταν ιδιαίτερα δύσκολη για τους χριστιανούς. Από το 1870 και μετά οι Τούρκοι προσπάθησαν να  προσηλυτίσουν στο μουσουλμανισμό νέους από κατώτερα κοινωνικά στρώματα με την υπόσχεση παροχής περιουσιών και προνομίων»261. 

 2.4. Τα Εκκλησιαστικά προβλήματα 

 Η Εκκλησία της Κρήτης δεν αντιμετώπισε δογματικά προβλήματα κατά την πρώτη περίοδο της Οθωμανικής κατοχής στην Κρήτη. Τα μέσα του 19ου αιώνα, αρχικά, αντιμετώπισε την δράση των Λουθηροκαλβινιστών και λίγο αργότερα την προπαγάνδα των Καθολικών. Το 1837 λειτούργησε το Αμερικανικό σχολείο στα Χανιά, το οποίο θεωρήθηκε ότι ήταν «κέντρο της Λουθηροκαλβινικής προπαγάνδας»262. 

Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Γρηγόριος ο Στ΄ έστειλε τον Μάιο του 1837, τον Μητροπολίτη Κρήτης στα Χανιά για να λάβει κάθε μέτρο και να αντιμετωπισθεί η κατάσταση. Ο διευθυντής του σχολείου Γεώργιος Ψαρουδάκης εγγυήθηκε «για τον Ορθόδοξο προσανατολισμό της διδασκαλίας»263. Ωστόσο, το ζήτημα έκλεισε οριστικά το 1843, όταν η Οθωμανική διοίκηση αποφάσισε να κλείσει τα αμερικάνικα σχολεία στις επαρχίες της αυτοκρατορίας.  

Λίγα χρόνια αργότερα, το 1859 εμφανίστηκε το πρόβλημα του προσηλυτισμού στον καθολικισμό. Ο Χουσνή πασάς ασκούσε σκληρή διοίκηση με βαρύτατη φορολογία για τους χριστιανούς της Κρήτης. Οι χριστιανοί της Κρήτης είχαν βρεθεί σε δεινή οικονομική θέση. Την συγκεκριμένη κατάσταση εκμεταλλεύτηκε η λατινική προπαγάνδα, η οποία άρχισε να διαδίδει ότι η Γαλλία θα προστάτευε τους Κρητικούς «αν προσχωρούσαν στον καθολικισμό αναγνωρίζοντας τον πάπα ως αρχηγό της Εκκλησίας»264. Το ζήτημα αυτό ξεκίνησε από τα χωριά του Αποκόρωνα και πήρε μεγάλες διαστάσεις. Πολλοί Ορθόδοξοι, ακόμα και ιερείς, πήγαιναν να γραφτούν στους καταλόγους των Νεοκαθολικών με την ελπίδα ότι θα βελτιώσουν την δύσκολη οικονομική κατάστασή τους. Ένα άλλο σημαντικό ζήτημα ήταν η έλλειψη διδασκαλίας από τους επισκόπους και τους ιερείς με αποτέλεσμα να εξαπατηθούν οι χωρικοί από την διδασκαλία των καθολικών ιεραποστόλων265. 

Το 1859 περισσότεροι από 30.000 Κρητικοί είχαν προσέλθει στον καθολικισμό στα Χανιά  και το Ρέθυμνο. Παράλληλα, οι οργανωτές του προσηλυτισμού ζήτησαν βοήθεια από το Βατικανό για να οργανωθεί τοπική Εκκλησία266.

-76-