Ο Μ. Αθανάσιος αναφέρει αρκετές φορές στον Βίο ότι ο Μ. Αντώνιος ήταν αγράμματος και δεν γνώριζε την ελληνική παιδεία και φιλοσοφία. Παραθέτουμε μερικά αποσπάσματα από τον Βίο που περιγράφουν κατά κάποιον τρόπο την παιδεία του:
- Στην νεανική του ηλικία δεν επιθύμησε να μάθει γράμματα «…ἐπειδὴ δὲ καὶ αὐξήσας ἐγένετο παῖς, καὶ προέκοπτε τῇ ἡλικία, γράμματα μὲν μαθεῖν οὐκ ἠνέσχετο»59,
- Στο επεισόδιο με τους φιλοσόφους αναφέρει ο Αθανάσιος ότι «Καὶ φρόνιμος δὲ ἧν λίαν καὶ τὸ θαυμαστόν, ὅτι, γράμμα μὴ μαθών, ἀγχίνους ἧν καὶ συνετὸς ἄνθρωπος…» 60 «Ἄλλων δὲ πάλιν τοιούτων ἀπαντησάντων πρὸς αὐτὸν ἐν τῷ ὄρει τῷ ἔξω καὶ νομιζόντων χλευάζειν ὅτι μὴ μεμάθηκε γράμματα …»61
- Στην λήψη των επιστολών από τους βασιλιάδες δεν ήθελε αρχικά να τους απαντήσει «Ἀλλ’ οὔτε τὰ γράμματα περὶ πολλοῦ τινος ἐποιεῖτο, οὔτε ἐπὶ ταῖς ἐπιστολαῖς ἐγεγήθει. Ὁ αὐτὸς δὲ ἦν, οἷος καὶ πρὸ τοῦ γράφειν οὕτε τοὺς βασιλέας.»62 «Ἐβούλετο μὲν οὖν μὴ δέχεσθαι τὰς ἐπιστολάς, λέγω οὐκ εἰδέναι πρὸς τὰ τοιαῦτα ἀντιγράφειν».63
Ο Αθανάσιος αναφέρει περί του Αγίου Αντωνίου ότι μιλούσε μόνο την αιγυπτιακή γλώσσα, και επικοινωνούσε με τους Έλληνες μέσω μεταφραστή64. Γι’ αυτό, μετά την διάδοση της Βιογραφίας επικράτησε η άποψη στα μεταγενέστερα συγγράμματα, ότι ο Άγιος ήταν εντελώς αγράμματος, δηλαδή αναλφάβητος .Σχετικά με αυτό - ο Άγιος Αυγουστίνος, σημειώνει για τον Αντώνιο «τον άγιον και τέλειον άνδρα, μοναχόν Αιγύπτιον … χωρίς καμμιά γνώσι των γραμμάτων είχε μάθει απ’ έξω την Αγία Γραφή εξ ακοής και την είχε κατανοήσει πολύ καλά συλλογιζόμενος μόνος του» 65.
- Στην Ιστορία του Σωκράτους αναφέρεται ότι: «Τῷ δικαίῳ Ἀντωνίῳ προῆλθεν τὶς τῶν τότε σοφῶν, καὶ Πῶς διακαρτερεῖς, εἶπεν, ὦ Πάτερ, τῆς ἐκ τῶν βιβλίων παραμυθίας ἐστερημένος; Τὸ ἐμὸν βιβλίον, ἔφῃ ὁ Ἀντώνιος, ὦ φιλόσοφε, ἡ φύσις τῶν γεγονότων ἐστὶ, καὶ πάρεστιν ὅτε βούλομαι τοὺς λόγους ἀναγινώσκειν τούς τοῦ Θεοῦ.» 66
- Στη «Λαυσαϊκή Ιστορία» του Παλλαδίου αναφέρεται το όνομα του μεταφραστή του Αγίου «Μεμαθηκὼς οὖν τοῦτο ὁ Κρόνιος ἐξέστη, καὶ λαβὼν Εὐαγγέλιον εἰς πίστιν τῶν ἀκουόντων τέθεικεν ἐν μέσῳ τῶν ἀδελφῶν, καὶ διωμόσατο αὐτοῖς ἀφηγησάμενος τὴν πρόγνωσιν τοῦ μεγάλου Ἀντωνίου περὶ αὐτῶν καὶ περὶ πάντων τῶν συμβεβηκότων, ὅτι: Τούτων τῶν ὅλων τῶν λόγων ἑρμηνεὺς αὐτὸς γέγονα, τοῦ μακαρίου Ἀντωνίου, ἑλληνιστὶ μὴ εἰδότος. Ἐγὼ γὰρ ἠπιστάμην ἀμφοτέρων τάς γλώσσας, καὶ ἡρμήνευσα αὐτοῖς, τοῖς μὲν μακαρίοις λοιπὸν διὰ τήν του Χριστού χάριν Εὐλογίῳ καὶ τῶ λελωβημένῳ τῷ σώματι ἑλληνιστί, παρὰ τοῦ μεγάλου εἰρημένα τῷ δὲ παναγίῳ καὶ μακαρίῳ καὶ μεγάλῳ Ἀντωνίῳ αἰγυπτιστί, παρὰ τῶν ἀμφοτέρων εἰρημένα.»67
Η έμφαση στην παντελή αγραμματοσύνη του Αγίου Αντωνίου, τονίστηκε στην εκκλησιαστική ιστοριογραφία και κατόπιν πέρασε και στη σύγχρονη έρευνα. Όμως, άλλοι ερευνητές όπως οι Tillemont68 και G. Garitte69 έχουν την άποψη ότι ο Αντώνιος αγνοούσε μόνο την ελληνική γλώσσα αλλά γνώριζε ανάγνωση και γραφή της μητρικής του γλώσσας, δηλαδή της κοπτικής γλώσσας. Την άποψή τους την στηρίζουν στα εξής:
1- Δεν μπορεί να καταγόταν από εύπορη οικογένεια και να ήταν αναλφάβητος όπως αναφέρεται στο Βίο
2- Στην αρχή της ζωής του, κατά τον Βίο, επισκεπτόταν τους σύγχρονούς του ασκητές, για να διδαχθεί τις αρετές, μία από τις οποίες ήταν και η αγάπη για την ανάγνωση «… ἄλλοῦ δὲ τὸ φιλάνθρωπον κατενόει· καὶ τῷ μὲν ἀγυπνοῦντι, τῷ δὲ φιλολογοῦντι προσεῖχεν»70. Επεδείκνυε δε τον σεβασμό και την εκτίμηση προς αυτούς.
3- Συμβούλευε τους μαθητές του να καταγραφούν τις αμαρτίες τους με τη μορφή σημειώσεων. «Ἔστω δὲ καὶ αὐτή πρὸς ἀσφάλειαν τοῦ μὴ ἁμαρτάνειν παρατήρησις. Ἕκαστος τὰς πράξεις καὶ τὰ κινήματα τῆς ψυχῆς, ὡς μέλλοντες ἀλλήλοις ἀπαγγέλλειν, σημειώμεθα καὶ γράφωμεν.»71 «Ἔστω οὖν ἡμῖν τὸ γράμμα ἀντὶ ὀφθαλμῶν τῶν συνασκητῶν, ἵνα, ἐρυθριῶντες γράψαι ὡς τὸ βλέπεσθαι, μηδ’ ὅλως ἐνθυμηθῶμεν τὰ φαῦλα.»72. Η πρόταση αυτή προς τους μαθητές, κατά τη συλλογιστική των παραπάνω, δεν μπορεί να προέρχεται από κάποιον αγράμματο άνθρωπο. 4- Η έκφραση του Αθανασίου για τον Αντώνιο είναι «μὴ μεμάθηκε γράμματα» 73. Ο σκοπός της έκφρασης ήταν πιθανόν να δείξει ότι ο Άγιος αγνοούσε την ελληνική παιδεία και φιλοσοφία, διότι στο ίδιο έργο αναφέρεται: «Ἕλληνες μὲν οὖν ἀποδημοῦσι καὶ θάλασσαν περῶσιν, ἵνα γράμματα μάθωσιν.»74 Από το παραπάνω μπορούμε να συνάγουμε ότι η έκφραση σημαίνει όχι την εκμάθηση της γραφής και της ανάγνωσης, αλλά την ελληνική παιδεία.
5- Σχετικά με τις Επιστολές των βασιλιάδων, στις οποίες δεν έδινε ιδιαίτερη σημασία, υπογραμμίζει ο Αθανάσιος ότι στο τέλος «…ἐπέτρεπεν ἀναγινώσκεσθαι. Καὶ ἀντέγραφεν, ἀποδεχόμενος μὲν αὐτούς, »75 .
6- Μνημονεύει, επίσης, ο Αθανάσιος ότι ο Αντώνιος έχει γράψει επιστολή σε κάποιον Αρειανό στρατηγό, που ονομάζεται Βαλάκιος «…. ἀποστέλλει πρὸς αὐτὸν ὁ Ἀντώνιος καὶ γράφει τοιοῦτον ἔχουσαν νοῦν ἐπιστολήν…»76 Το συμπέρασμα εδώ, σύμφωνα με την γνώμη του Garitte, είναι ότι η επιμελής ανάγνωση του Βίου δεν προβάλλει την πλήρη αγραμματοσύνη του Αγίου. Επιπλέον εκτός από το βιβλίο του Αγίου Αθανασίου, υπάρχουν άλλες πηγές, οι οποίες επιβεβαιώνουν όχι μόνο τη γνώση του για τη γραφή, αλλά και ότι ο Αντώνιος ανέπτυξε μεγάλη δραστηριότητα μέσω της αλληλογραφίας και της σύνταξης Επιστολών. Η αγραμματοσύνη του Μ. Αντωνίου τονίζεται από τον Αθανάσιο καθώς μέσω αυτής θέλει να εξάρει το γεγονός ότι ο μεγάλος ασκητής της ερήμου έλαβε σοφία και φωτισμό όχι από τους ανθρώπους, αλλά από τον Θεό και γι’ αυτό τον χαρακτήρισε ως «θεοδίδακτο»77. Αξίζει, ακόμη, να σημειωθεί ότι ο Αθανάσιος τον παρουσιάζει ως αξιόλογο ομιλητή που κατάφερνε να πείθει πολλούς ανθρώπους να εισέρχονται στο μοναχικό βίο «Χάριν τε ἐν λαλεῖν ἐδίδου τῷ Ἀντωνίῳ, …. , ἔπεισε πολλοὺς αἱρήσασθαι τὸν μονήρη βίον.»78. Επομένως, η άποψη ότι ο Αντώνιος ήταν αγράμματος, μπορεί να ανασκευαστεί από στοιχεία που περιέχονται στον Βίο79.
-35-
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου