Η ποιμαντική δράση του Αγίου Αντωνίου

 1-4 Η ποιμαντική δράση του Αγίου Αντωνίου και τα κύρια Αιγυπτιακά μοναστικά κέντρα στην εποχή του 

Ο κύριος σκοπός μας στην παρούσα ενότητα της μελέτης αυτής είναι να προσεγγίσουμε το πρόσωπο του ως ποιμένα, που φροντίζει μέσω των επισκέψεών του τα πνευματικά τέκνα του, τους μοναχούς. Απώτερος στόχος είναι να σχηματίσουμε μία εικόνα για τους αναγνώστες των Επιστολών του και των σχέσεών του Αντωνίου με τα κύρια μοναστικά κέντρα της Αιγύπτου. 

 α) Το ποιμαντικό έργο 

 Αν ακολουθήσουμε την ασκητική πορεία του Αντωνίου θα παρατηρήσουμε ότι η πρώτη φάση της αναχώρησης του Αγίου ήταν έξω από την πόλη του. Η αναχώρηση ως γεγονός υπήρχε και πριν τον Άγιο Αντώνιο, όμως οι ασκητές, που υιοθέτησαν αυτό τον τρόπο ζωής δεν είχαν κάποια μορφή οργάνωσης. Ο Άγιος Αντώνιος δεν έμεινε πολύ εκεί, αλλά ήθελε να καταφύγει στην έρημο. Το 285 μ.Χ. πέρασε τον ποταμό Νείλο προς την ανατολική έρημο, σε ηλικία 35 χρόνων105· αυτή ήταν η δεύτερη φάση στην ασκητική ζωή του. Στην περιοχή Πισπίρ εγκαταστάθηκε για 20 χρόνια106. Εκεί κατέφευγε πλήθος ανθρώπων που επιθυμούσαν την ασκητική ζωή και κατοικούσαν γύρω του. Ο Αντώνιος αρνούνταν να γίνει ηγέτης και ποιμένας μιας μοναστικής ομάδος και δεν επιθυμούσε να είναι υπεύθυνος των άλλων107, αλλά να παραμείνει απλά, εκεί ως αναχωρητής και μοναχός. Μετά από 20 χρόνια, κατά τον Μ. Αθανάσιο, όρμησαν στο σπήλαιό του, άνοιξαν την πόρτα του, ζητώντας την καθοδήγηση τους από αυτόν108. Το γεγονός συνέβη το έτος 305 μ.Χ. και πρόκειται για την ημερομηνία ίδρυσης του της πρώτης μοναχικής κοινότητας στην Αίγυπτο. 109 Από τότε άρχισαν να καταφεύγουν στην έρημο πολλά άτομα, που επιζητούσαν τον μοναστικό τρόπο ζωής. Αυτό ανάγκασε τον Μ. Αντώνιο σε συνεχείς μετακινήσεις ώστε να επιβλέπει τα πνευματικά τέκνα του. 

Η έναρξη της «Κοινοβιακής» ζωής 

Η λέξη «Κοινόβιον» προέρχεται από δύο λέξεις: «κοινός» και «βίος», δηλαδή η κοινή ζωή και σημαίνει: ένα χώρο, που περιέχει πολλά κελλιά, με σκοπό οι κάτοικοί του να ζήσουν όλοι μαζί110. Όπως ήταν ο Άγιος Παύλος από τη Θηβαΐδα, ο πρώτος αναχωρητής, έτσι έγινε και ο Άγιος Αντώνιος ο πατέρας του κοινοβιακού βίου. 

Η πρώτη μοναχική κοινότητα ονομαζόταν «Λαύρα»- «Lavra», που σημαίνει στα Ελληνικά «διάδρομος» ή «δρομίσκος» 111.Το σύστημα της μοναχικής ζωής των ομάδων, που έζησαν γύρω από τον Άγιο Αντώνιο αποτέλεσε μία ενδιάμεση κατάσταση μεταξύ του αναχωρητικού συστήματος και του κοινοβιακού συστήματος. Στο βίο του Αγίου Παύλου, του μαθητή του Αντωνίου, πληροφορούμαστε πως ο Αντώνιος του διδάσκει τον ασκητικό τρόπο ζωής συμβιώνοντας μαζί του για μερικούς μήνες, και κατόπιν τον διατάζει να σκαλίσει ένα σπήλαιο 4 μίλια μακριά του. Έτσι, γίνεται η μετάβαση του Αγίου Παύλου από τη ζωή του κοινοβίου στην ζωή της αναχώρησης και έζησε και τις δύο καταστάσεις κατά την οικονομία του Αγίου Αντωνίου112. Επίσης, ο Παλλάδιος στην Λαυσαϊκή Ιστορία του αναφέρει ότι γνώρισε από τον Κρόνιο πως ο γέροντάς του ο Άγιος Αντώνιος έμενε σε απόσταση 30 μιλίων μακριά από την περιοχή του Πισπίρ και του Νείλου. Το μοναστήρι, στο οποίο εγκαταβίωναν οι μαθητές του Αγίου Αντωνίου, ήταν κοινόβιο και το ποίμαιναν ο Άγιος Αμαθώς και ο Άγιος Μακάριος113. Από το βιβλίο «Αποφθέγματα των Πατέρων» επιβεβαιώνεται ότι ο Αντώνιος ενέτασσε τον νέο μοναχό στην κοινοβιακή ζωή για αρκετό χρονικό διάστημα και μετά την συμπλήρωση ικανού χρόνου, μπορούσε αυτός να γίνει αναχωρητής. «Παρέβαλέ πoτε ὁ ἀββᾶς Ἀντώνιος τῷ ἀββᾶ Ἀμμοῦν εἰς τὸ ὄρος τῆς  Νιτρίας, καὶ μετὰ τὸ συντυχεῖν ἀλλήλοις, λέγει ὁ ἀββᾶς Ἀμμοὺν Ἐπειδὴ διὰ τῶν εὐχῶν σου ἐπληθύνθησαν οἱ ἀδελφοὶ καὶ θέλουσί τινες αὐτῶν οἰκοδομῆσαι κελλία μακρὰν ἳνα ἡσυχάσωσι, πόσον κελεύεις ἳνα ἀπέχη διάστημα τὰ κτιζόμενα κελλία τῶν ἐνταῦθα; Ὁ δὲ εἶπε Γευσώμεθα ὥραν ἐνάτην καὶ ἐξέλθωμεν καὶ διακινήσωμεν εἰς τὴν ἔρημον καὶ σκοποῦμεν τὸν τόπον. Ὡς δὲ ὠδευσαν τὴν ἔρημον, ἕως οὗ ἐλθεῖν δῦναι τὸν ἥλιον, λέγει αὐτῷ ὁ ἀββᾶς Ἀντώνιος Ποιήσωμεν εὐχὴν καὶ στήσωμεν ὧδε σταυρόν, ἴνα ὧδε κτίσωσι οἱ θέλοντες κτίσαι, ἳνα καὶ οἱ ἐκεῖθεν, ὅταν παραβάλλωσι τούτοις, γευσάμενοι τὸ μικρὸν βουκὶν αὐτῶν ὥραν ἑνάτην, οὕτω ὅταν παραβάλωσι καὶ οἱ ἔνθεν, ἀπερχόμενοι τὸ αὐτὸ ποιοῦντες, ἀπερίσπαστοι μένωσιν ἐν τῷ παραβάλλειν ἀλλήλοις. Ἐστι δὲ τὸ διάστημα σημεῖα δεκαδύο..»114 Επίσης στο Bίο αναφέρεται ότι «Χρείας δὲ γενομένης διελθεῖν αὐτὸν τὴν τοῦ Ἀρσενοΐτου διώρυγα χρεία δὲ ἦν ἡ διὰ τοὺς ἀδελφοὺς ἐπίσκεψις, πλήρης ἦν ἡ διῶρυξ κροκοδείλων.»115

-43-