Ομιλιες του Μητροπολίτου Πολυανής και Κιλκισίου Αποστόλου Μερος 27ο

γ. Η δύναμη της μετάνοιας 

Η μετάνοια είναι η πρωταρχική προϋπόθεση για να δεχτεί ο άνθρωπος την εν Χριστῷ σωτηρία. Είναι η προτροπή που απευθύνει ο Ιωάννης ο Πρόδρομος για να ετοιμαστούν οι σύγχρονοί τους να δεχτούν τον Σωτήρα386 και είναι η ίδια με την οποία καλεί ο Κύριος όλους να τον ακολουθήσουν: «μετανοεῖτε˙ ἤγγικε γὰρ ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν» (Μτθ. 4,17). Ο επίσκοπος σε συνέχεια της παραπάνω προτροπής εξηγεί στους πιστούς τη σπουδαιότητα της μετάνοιας. Τονίζει τη φιλανθρωπία του Θεού όπως φανερώθηκε στους ανθρώπους διασώζει και με έμμεσο τρόπο τους προτρέπει να μετανοούν: «ο Θεός της Καινής Διαθήκης είναι οικτίρμων και ελεήμων και δέχεται τον κάθε μετανοούντα στο χώρο της ατελεύτητης δόξα του»387 εφόσον, όπως συνέβη με τον μετανοημένο ληστή, 388 «στον καινούργιο κόσμο της Βασιλείας του Θεού η είσοδος εξασφαλίζεται από την μετάνοια». 389 Με αυτό τον τρόπο το μήνυμα που μεταδίδεται στον αποδέκτη είναι η βεβαιότητα για την απροσμέτρητη αγάπη του Θεού που δέχεται κάθε μετανοούντα. 390 Η αποδοχή της μετάνοιας εδράζεται πάνω στην αγάπη  του Θεού για τους αμαρτωλούς τους οποίους ήρθε για να καλέσει σε μετάνοια 391 Αυτήν την αγάπη τόνιζε και ο Επίσκοπος κήρυττε, προσπαθώντας να τους αποτρέψει από την απόγνωση ή την μεμψιμοιρία: «αν τα μαχθητά πάθη και η μανία αρπαγής και εκμετάλλευσης αλλοιώνουν τον εσωτερικό μας κόσμο, η αγάπη του Θεού παραμένει η ίδια. Μεγάλη, ατελείωτη, ανεξάντλητη. Μετά τη θυσία και ανάσταση του Χριστού, ο Ουρανός ανοίγει, για να στείλει στην ανθρωπότητα το έλεος, τη συγχώρεση και την αγάπη. Ο Θεός δεν παύει ποτέ να αγαπά και να συγχωρεί τον πιο μεγάλο αμαρτωλό.». 392 Ο Επίσκοπος προβάλλει τη μετανοια ως ένα διαρκή τρόπο ζωής που αντανακλάται στις σχέσεις του με τον συνάνθρωπο και τις ανάγκες του: «οι άνθρωποι που ακολουθούν το σταυρό, μετανοούν…εγκαταλείπουν την εγωκεντρική μανία τους και ανοίγονται στο συνάνθρωπο στην αγωνία και στα προβλήματά του». 393 Χωρίς καμία τάση ηθικολογίας στα ομιλητικά κείμενἀ του επισκόπου προβάλεται η παράδοση της εκκλησίας που βλέπει τον μετανούντα ως τον «καθαρόν τῇ καρδίᾳ» (Μτ 5:8) που έχει τη δυνατότητα να έχει προσωπική σχέση με τον Θεό και τους ανθρώπους(Α’ Ιω 4:16, 20). Η μετάνοια συνδυάζεται με ην εξομολόγηση που προϋποθέτει αυτοκριτική και σωστή πνευματική καθοδήγηση. Συγκεκριμένα λέγει πως η Εκκλησία «εξυμνεί τη μετάνοια θεωρεί ότι είναι το πιο σημαντικό χαρακτηριστικό της ειλικρίνειας του ανθρώπου. Γι αυτό και οι χριστιανοί που πραγματικά θέλουν να δουν το πρόσωπο του Θεού και να αποκτήσουν οι ίδιοι αληθινό πρόσωπο είναι καθαροί στην καρδιά. Έχουν τη δύναμη να αντικρύζουν τα πάθη και τις υποκρισίες τους και να καταφεύγουν σε ένα φωτισμένο πνευματικό που έχει χάρη Θεού για να τους στηρίξει». 394 Και εξειδικεύοντας την αμαρτία στην επιθυμία της σαρκός, δηλαδή την ικανοποίηση των επιθυμιών, όπως τις προσδιορίζει ο Απ. Παύλος (Ρω 13:13-14), ενθαρρύνει τους Χριστιανούς να μην παραμένουν δέσμιοι της αμαρτίας λέγοντας: «είμαστε εικόνες του Θεού του ζώντος όσο και αν σκοτιστεί ο νους μας από την επιθυμία της σαρκός της δόξα τα πλούτη…κάποια στιγμή συνερχόμαστε και μετανοούμε». 395 Με την παραπάνω αποστροφή ο αναγνώστης των κειμένων του επισκόπου κατανοεί πως για τον κήρυκα η μετάνοια δεν έχει νόημα ηθικής διόρθωσης εξαιτίας της κατάλυσης κάποιων ηθικών εντολών αλλά αποτελεί ένα υπαρξιακό γεγονός που βοηθά τον άνθρωπο να επιστρέψει στην πηγή της ζωής που είναι ο Θεός. Η μελέτη αυτών των κειμένων δείχνει πως η μετάνοια δεν προσεγγίζεται ως ηθική επανόρθωση, αλλα΄ως ένα υπαρξιακό γεγονός που βοηθά τον άνθρωπο να επιστρέψει στην πηγή της ζωής που είναι ο Θεός. Η μετάνοια δεν αποτελεί μια πράξη που περιορίζεται σε ορισμένο καιρό αλλά είναι απαραίτητη τόσο για την αποδοχή της θείας χάριτος όσο και για την διατήρησή της. 396 Ο επίσκοπος επισημαίνει στο ποίμνιό του με ρεαλισμό τον συνεχή αγώνα των πιστών που όσο ζουν υποπίπτουν σε αμαρτίες αλλά και μετανοούν: «όσο παλεύουμε σε τούτον τον κόσμο πολλές φορές διαπιστώνουμε ότι κάνουμε λάθη και ανάλογα με την αυτοσυνειδησία μας μετανοούμε. Αυτή η μετάνοια μας είναι αφύπνιση είναι πορεία από το σκοτάδι της εγωπάθειας και της άρνησης προς το φως της παρουσίας του ζωντανού Θεού». 397 Σε άλλη συνάφεια, προσδιορίζει τα λάθη ως απιστία προς τον Θεό που ισοδυναμεί με την εγωπάθεια, για τα οποία όμως μετανοούμε: «για όλους έρχονται στιγμές πειρασμού, αρνούμαστε την εμπιστοσύνη μας στο πρόσωπο του Θεού και παραβαίνουμε το θέλημά του. …γινόμαστε εγωπαθείς…όμως μετανοούμε». 398 Είναι φανερός ο στόχος του ομιλητή να επικεντρώσει την αμαρτία στην απιστία με τη βιβλική της ερμηνεία399 και να ενθαρρύνει και το ποίμνιό του για να μετανοεί στηριγμένο στην αγάπη του Θεού που αποβἀλλει κάθε φόβο. 400 Η αίσθηση της μετανοίας αποτελεί δείγμα πνευματικής ωριμότητας που οφείλεται στην πρόοδο προς την αυτογνωσία και τελικά στη θεογνωσία. Ο άνθρωπος που ζει μέσα στην αμαρτία βιώνει την απώλεια της αγάπης του Θεού και έτσι με την μετάνοια επιστρέφει εκεί από όπου ξεκίνησε με σκοπό να λυτρωθεί από τον πόνο της αποτυχίας. Αυτή την αλήθεια μεταφέρει ως μήνυμα και ο κήρυκας τονίζοντας πως όσο και να έχουμε αμαρτήσει «όλοι οι άνθρωποι ωριμάζουμε κάποτε και μετανοούμε. Όσο κι αν παρασυρόμαστε στα έργα του διαβόλου: στο μίσος, την εκδίκηση, την αρπαγή, τους φόνους, την εκμετάλλευση». 401 Με μία εξάλλου παρομοίωση που έχει σχέση με την καθημερινότητα, υποδεικνύει την ανάγκη για την αποβολή των αχρήστων για τη ζωή του ανθρώπου, ο οποίος «για να κερδίσει το δώρο της αιώνιας ζωής χρειάζεται να αποβάλλει τα άχρηστα και τα παλιά…στα πνευματικά πράγματα παλιό και άχρηστο είναι η αμαρτία. Είναι όλα εκείνα τα παραπτώματα που απομακρύνουν τον άνθρωπο από τον αληθινό εαυτό του, το Θεό, από το συνάνθρωπο και τη φύση». 402 Η μετάνοια είναι η δύναμη που βοηθά τον άνθρωπο να επιστρέψει από το παρα φύση στο κατά φύση αλλά ταυτόχρονα και να μπορέσει να εφαρμόσει όλες τις εντολές του Χριστού μέσα στη ζωή του403. Έτσι με την άσκηση της μετανοίας :«όσοι πιστεύουν εις τον Ιησουν Χριστόν και τον λατρεύουν μεταμορφώνονται σε άνθρωπο του Αγίου Πνεύματος. Φωτίζεται ο νους και μάλιστα η συνείδηση κι έτσι ο Χριστιανός ελέγχει κάθε σκοτεινό σημείο της ύπαρξής του. Η μαρτυρία της φωτισμένης συνείδησης του πιστού, που είναι μαρτυρία του Χριστού, οδηγεί στην μετάνοια». 404 Η μετάνοια προϋποθέτει αποφασιστικότητα, άσκηση και κόπο για να διατηρείται η σχέση του ανθρώπου με τον Χριστό. 405 Η μετάνοια είναι επίσης έργο ελευθερίας και υπακοής στον Χριστό, 406 η οποία, όπως μέχρι τώρα έχει τονίσει ο Επίσκοπος, είναι θέμα προσωπικής ευθύνης απέναντι στην αμαρτία. Η μετάνοια  αποτελεί δώρο του ίδιου του Χριστού, παρ’΄όλα τα πολλά μας παραπτώματα: «με το τίμιο αίμα του ο Χριστός μας εξαγοράζει από την κατάρα του νόμου και ας είμαστε αμαρτωλοί και πολλές φορές ασυνείδητοι. Και ας είμαστε ανάξιοι φτάνει να συναισθανόμαστε τους εγωισμούς μας, τα λάθη μας, τα παραπτώματά μας, τα πταίσματά, τις ζήλειες…». 407 Ο Επίσκοπος καλεί, με μία κινητική εικόνα και με αντιθετικές προτάσεις, τον συνομιλητή του να συνειδητοποιήσει ότι η μετάνοια είναι το «τέρμα στην καθοδική, εμπαθή και εγωπαθή πτώση και άσκηση στην ανοδική και υπερβατική πορεία με καθοδηγό και στήριγμα το σωτήριο χέρι του Θεού.». 408 Η ίδια κινητική εικόνα του μυστηρίου της μετανοίας επιγραμματικά συνοψίζεται με υπαινιγμό προς το μυστήριο του βαπτίσματος, ως εξής: «με την κατά Θεό μετάνοια γίνονται δύο αποφασίστηκες κινήσεις. Η απόταξη από το σατανά και η σύνταξη με το Χριστό.». 409 Ο Επίσκοπος επισημαίνει πως για όλους εμάς «το δύσκολο πρόβλημα πάντοτε παραμένει σε ποιο βαθμό συνειδητοποιούμε τα παραπτώματά μας». 410 Η υπέρβαση αυτής της δυσκολίας τελικά είναι εκείνη που οδηγεί στην άσκηση της μετανοίας. Η μετάνοια οπωσδήποτε συνδέεται με την αυτοκριτική και όχι την κατάκριση των άλλων, διότι «όσα οι άλλοι έσφαλαν εις βάρος μας τα θεωρούμε απαράδεκτα. Τα δικά μας όμως λάθη αποφεύγουμε να τα αντικρίσουμε». 411 Γι αυτό και για να γίνει βοηθός των πνευματικών του παιδιών πάντοτε τόνιζε την σπουδαιότητα μιας καθαρής συνείδησης που μπορεί να σε οδηγήσει στην μετάνοια. Όπως χαρακτηριστικά έλεγε «η συνείδηση μας είναι το μεγαλύτερο δώρο που έδωσε ο Θεός στον κάθε άνθρωπο. Η συνείδηση κάνει τον άνθρωπο να μοιάζει με το Θεό και να ξεχωρίζει από όλη την δημιουργία. Αυτό το μοναδικό χάρισμα φωτίζει τον κάθε άνθρωπο για το καλό το αληθινό και το γνήσιο και ελέγχει ασταμάτητα καθένα που την καταπατεί»412. Όμως στο πλαίσιο της αναγκαιότητας ύπαρξης μιας καθαρής συνείδησης που θα οδηγήσει στην μετάνοια, πάντοτε επεσήμανε την ανάγκη για συγχώρεση των άλλων που ταυτόχρονα οδηγεί και στη συγχώρεση των δικών μας αμαρτιών. Έτσι ο επίσκοπος δίδασκε μέσα από τα κηρύγματά του πως «μια συνείδηση όμως ποτέ δεν μπορεί να είναι καθαρή αν είναι γεμάτη από μίσος κακία και φθόνο για το συνάνθρωπο. γι αυτό χρειάζεται να συγχωρούμε τους ανθρώπους να υποχωρούμε καμιά φορά να θυσιάζουμε και το δίκαιο μας αρκεί να μη προχωρήσει το κακό και διακοπούν οι σχέσεις με τους γύρω μας.»413 Με μία άλλη παραστατική λιτή διατύπωση, όπου η μετάνοια ερμηνεύεται στην κυριολεξία της (μετά+νοια, νους, αλλαγή νου) ο Επίσκοπος οδηγεί τους ακροατές του να συγκρατήσουν από το κήρυγμά του επιγραμαμτικά ότι μετάνοια είναι η «αλλαγή του νου από τη διαστροφή τη σύγχυση την απόγνωση και επιστροφή στην αγάπη του Θεού Πατέρα». 414 Η προσέγγιση είναι πάντοτε υπαρξιακή και στοχεύει στη ρίζα της αμαρτίας που εξαρτάται από το αυτεξούσιο του ανθρώπου και στη θεραπεία της που πάλι εξαρτάται από αυτό , κατά τη δεκτικότητα του καθενός των δωρεών του Αγίου Πνεύματος που ενοικεί στον κάθε άνθρωπο.415 Με τη μετάνοια ο άνθρωπος δεν αλλάζει μόνο τη νοοτροπία της ζωής του, αλλά αναζωπυρώνει την εξάρτησή του από τον λυτρωτή Χριστό. 416 Η μετάνοια και η πίστη στο πρόσωπο του Χριστού είναι οι προϋποθέσεις για την ένταξη στο Σώμα Του. 417 Ο Επίσκοπος αντιστρέφοντας αυτή την εκκλησιολογική αρχή εξηγεί στο εκκλησίασμα ότι «η ζωντανή και μαρτυρική εκκλησία του Χριστού αποτελεί το άγιο σώμα των μετανοούντων και γεννημένων στον καινούργιο κόσμο της δόξας του σταυρού της υπέρβασης και ανάστασης». 418 Και συγχρόνως με τρόπο κατηγορηματικό, ερμηνεύντας τα λόγια του Χριστού419 τονίζει ότι «το βασίλειο του Θεού είναι κοινωνία ανθρώπων που μετανοούν». 420 Αντλώντας από τη μακρόχρονη εμπειρία του πνευματικού με φιλόσοφη στάση απέναντι στην πορεία των ανθρώπων, ο Επίσκοπος θυμίζει στους ακροατές του ότι «οι ποικίλες θλίψεις και τα αδιέξοδα είναι εκείνα που μας αναγκάζουν να συνερχόμαστε…». 421 Επίσης αναφέροντας και μία γενίκευση, που, ίσως, δεν έχει τόσο καθολικό όσο ευχετικό χαρακτήρα καταλήγει: «οπωσδήποτε όλοι οι άνθρωποι κάποια στιγμή της ζωής τους μετανοούν. Διαπιστώνουν τις λανθασμένες επιλογές τους και ομολογούν πως έκαναν λάθος». 422

-100-