Η ΟΣΙΑ ΜΕΛΩ ΣΤΗ ΒΟΥΡΡΙΝΑ ΤΗΣ ΚΩ ΛΑΪΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΚΑΙ ΛΑΤΡΕΙΑ / 10ο

 β. Ἐκκλησιαστική κατάσταση 

Οἱ Ἱππότες κατακτητές τῆς Δωδεκανήσου, ὅπως συνέβη καί μέ τούς Ἰταλούς διαδόχους τους κατά τόν 20ό αἰῶνα, προσπάθησαν, ἅμα τῇ ἀφίξῃ τους, νά διακόψουν τίς σχέσεις τῶν κατοίκων τῶν νησιῶν μέ τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο, τή Μητέρα Ἐκκλησία, καί νά τούς ὑπαγάγουν στή δικαιοδοσία τοῦ Πάπα. Αὐτή ἡ ἐπιδίωξη, ἂν καί μπορεῖ, στά μάτια κάποιου, ὁ ὁποῖος δέν γνωρίζει τήν κατάσταση τῶν ἐκκλησιαστικῶν πραγμάτων νά θεωρηθεῖ ἤσσονος σημασίας, στήν πραγματικότητα εἶναι ἰδιαίτερα σημαντική. Στά πλαίσια τῆς ὀρθοδοξίας οἱ πνευματικές σχέσεις εἶναι στενότατες καί οὐσιαστικότατες. Ὁ σύνδεσμος τῶν νησιωτῶν μέ τό Βατικανό σύντομα θά τούς ὁδηγοῦσε σέ ἀπώλεια ὄχι μόνο τῆς πίστεώς τους, ἀλλά καί τῆς ἰδιοπροσωπίας τους ὡς Ρωμαίων/Ἑλλήνων. Τό ἀποτέλεσμα θά ἦταν μέ τήν πάροδο τῶν ἐτῶν νά ἀτονήσει καί, ἐν τέλει νά χαθεῖ ἡ διάθεσή τους γιά οὐσιαστική ἀντίσταση τούς κατακτητές. Μέ αὐτή τήν πρακτική ἡ παραχώρηση τοῦ δικαιώματος τῆς διατηρήσεως τοῦ δόγματος, ὄχι μόνο ἀναιροῦνταν ἐπί τῆς οὐσίας, ἀλλά, καί αὐτό εἶναι πολύ ἐπικίνδυνο, λειτουργοῦσε ὡς προπέτασμα καπνοῦ γιά τούς ἀληθινούς σκοπούς τους. Ἔχοντας τήν ψευδαίσθηση ὅτι διατηροῦσαν τό δικαίωμα νά θρησκεύουν ἐλεύθερα δέν ἀντιλήφθηκαν ὅτι μέ τήν ἀποκοπή τους ἀπό τή Μητέρα Ἐκκλησία κινδύνευαν νά ἀπωλέσουν τήν οὐσία τῆς πίστεώς τους. Ἔτσι ἤδη ἀπό τίς ἀρχές τοῦ 14ου αἰῶνα ἔχουμε μία ἐμφανή προσπάθεια γιά ἀπομάκρυνση ἀπό τήν πνευματική, ἀλλά καί διοικητική, σχέση μέ τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο66. Τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο γιά νά ἀποτρέψει αὐτή τήν ἐξέλιξη ἀπέσπασε τήν Ἐπισκοπή Κῶ ἀπό τή Μητρόπολη Ρόδου καί, ἤδη ἀπό τά πρῶτα ἔτη τῆς Ἱπποτοκρατίας, τήν ἔθεσε ὑπό τήν ἄμεση κηδεμονία του, προάγοντάς την ταυτόχρονα σέ ἀρχιεπισκοπή. Σύμφωνα μέ τίς ὑπάρχουσες μαρτυρίες πρῶτος ἀρχιεπίσκοπος Κῶ εἶναι ὁ Γεράσιμος, ὁ ὁποῖος ἀναφέρεται μέ αὐτόν τόν τίτλο κατά τόν Ἀπρίλιο τοῦ 1330(67). Προχωρώντας τό ἔργο τῆς ἀποκοπῆς τῶν Ὀρθοδόξων ἀπό τίς πηγές πνευματικῆς τους τροφοδοσίας ἔδιωξαν τούς ἐπισκόπους τῶν νησιῶν καί στή θέση τους ἵδρυσαν «φραγκικά ἐπισκοπάτα» καί στή Ρόδο «ἀρχιεπισκοπάτο», ἐνῶ ταυτόχρονα καταλήστευσαν τήν περιουσία τῶν ὀρθοδόξων68. Τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο, ἀποστερημένο ἀπό κάθε δυνατότητα δυναμικῆς ἀντιδράσεως, ἐξακολούθησε νά χειροτονεῖ ἐπισκόπους γιά τά νησιά, οἱ ὁποῖοι μόνο περιστασιακά ἐγκαθίσταντο στήν ἕδρα τους. Ἡ κατάσταση βελτιώθηκε κατά τόν 15ο αἰῶνα, ὅταν οἱ περισσότεροι ἐπίσκοποι ἐποίμαναν τή Ρόδο, ἀλλά ὄχι καί τήν Κῶ, στήν ὁποία ὑπάρχει οὐσιαστικό ἐπισκοπικό κενό ἀπό τό 1330 (Γεράσιμος) μέχρι τό 1575, ὁπότε μνημονεύεται ὁ Νίκανδρος ἐκ Κρήτης69. Γιά νά ἀντιμετωπισθεῖ αὐτή ἡ κατάσταση τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο παραχωροῦσε τήν Κῶ σέ ἄλλους Μητροπολίτες, προσωρινά «κατ’ ἐπίδοσιν»70. Ἡ τελευταία μαρτυρημένη ἀναφορά Ἀρχιεπισκόπου Κῶ71, κατά τόν 14ο αἰῶνα, ἦταν στή συνοδική πράξη τοῦ Ἀπριλίου 1343, μέ τήν ὁποία μετετέθη ἀπό τήν «λαχοῦσα» σέ αὐτόν Μητρόπολη Κώου στήν Μητρόπολη Κορίνθου72.

Τό 1452 τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο, προσπαθώντας νά ἐπιτύχει τήν ὀρθότερη διαποίμανση τῆς νήσου Κῶ ἀντιμετώπισε διαφορετικά τό πρόβλημα: παραχώρησε τόν τίτλο τοῦ Μητροπολίτου Κώου στόν Μητροπολίτη Ρόδου Ναθαναήλ, ὁ ὁποῖος πρέπει νά χαρακτηρισθεῖ ὡς φιλενωτικός καί εἶχε συμμετάσχει στή Σύνοδο τῆς Φερράρας-Φλωρεντίας κατά τά ἔτη 1438-973. Δύο ἔγγραφα ἀπό τήν περίοδο τῆς ἀρχιερατικῆς διακονίας του ἐξέδωσε ὁ Ζ. Ν. Τσιρπανλῆς τό 1970 στό ἔργο του «Μελέτες γιά τήν ἱστορία τῆς Ρόδου στά χρόνια τῶν Ἱπποτῶν» (: 9-53)74. Μετά τή ἀπόδοση τοῦ τίτλου τοῦ ἀρχιεπισκόπου Κῶ ἀπό τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο σέ αὐτόν, ἀπευθύνθηκε πρός τόν μέγα μάγιστρο, Jean de Lastic, ζητώντας νά τοῦ ἀναγνωρισθεῖ αὐτός ὁ τίτλος. Ὁ τελευταῖος καί τό περί αὐτόν συμβούλιο, μέ ἔγγραφο τῆς 4ης Νοεμβρίου τοῦ ἔτους 1452, ἀπέρριψαν αὐτό τό αἴτημα. Ἐπιπροσθέτως, ἀπαγόρευσαν σέ ὁποιονδήποτε ἄλλο νά χρησιμοποιήσει παρόμοιο τίτλο ἢ νά καταλάβει τή μητρόπολη τῆς Κῶ. Ἡ μόνη παραχώρηση πού ἔκαναν ἦταν νά τοῦ ἐπιτρέψουν, μέ εἰδική ἄδεια, νά πηγαίνει στήν Κῶ καί στά γύρω νησιά γιά νά ἐκτελεῖ τά ἀρχιερατικά του καθήκοντα75. Ὡς συνέπεια αὐτοῦ τοῦ ἐγγράφου ἡ ἀρχιερατική ἕδρα τῆς Κῶ πληροῦται μόνο μετά τό 1523, ἔτος κατά τό ὁποῖο ἡ Δωδεκάνησος κατελήφθη ἀπό τούς Ὀθωμανούς. Παρά ταῦτα, παραχωρεῖται ἡ δυνατότητα, στόν μητροπολίτη Ρόδου, νά ἐπισκέπτεται, γιά συγκεκριμένο χρονικό διάστημα τή νῆσο Κῶ, γιά λατρευτικούς καί ποιμαντικούς λόγους ἔπειτα ἀπό ἄδεια τῶν Ἱπποτῶν76 Τό ἑπόμενο ἔγγραφο πού ἐκδίδει ὁ Ζ. Ν. Τσιρπανλῆς, μέ ἡμερομηνία 5 Νοεμβρίου 1452, εἶναι ἡ ἄδεια πού παραχωρεῖ ὁ Jean de Lastic καί τό συμβούλιό του στόν μητροπολίτη Ρόδου Ναθαναήλ νά μεταβεῖ στήν Κῶ καί παραμείνει σέ αὐτή γιά 30 ἡμέρες, ὥστε νά προβεῖ σέ χειροτονίες ἱερέων, διακόνων καί ὑποδιακόνων. Τό ἴδιο ἔγγραφο διατάσσει τούς Ἱππότες διοικητές τῆς Κῶ νά μή δημιουργήσουν προβλήματα στόν Ὀρθόδοξο ἐπίσκοπο κατά τήν παραμονή του στό νησί77. Αὐτό τό πολύ σημαντικό ἔγγραφο ἐπιβεβαιώνει τίς ὑποψίες μας σχετικά μέ τήν ἀντιμετώπιση τῶν πρακτικῶν προβλημάτων τῶν ὀρθοδόξων τῆς Κῶ. Διαπιστώνουμε ὅτι οἱ Ἰωαννίτες, ἂν καί στόχευαν στήν ἀλλοίωση τοῦ ὀρθοδόξου αἰσθητηρίου τῶν κατοίκων τοῦ νησιοῦ, δέν ἀπαγόρευσαν τίς χειροτονίες ἱερέων, ἴσως γιά νά ἀποφύγουν ἔντονες ἀντιδράσεις ἐκ μέρους τῶν νησιωτῶν78. Προφανῶς, ἤλπιζαν ὅτι μέ τήν μόνιμη ἀπουσία ἀρχιερέως κάποια στιγμή τό νησί θά ἔχανε τήν ὀρθόδοξη ταυτότητά του. Τήν ἐποπτεία τῶν ὀρθοδόξων ἱερέων τοῦ νησιοῦ εἶχε ὁ Πρωτοπαπᾶς, ὁ ὁποῖος, κατά κάποιον τρόπο, ἀσκοῦσε τά διοικητικά καθήκοντα τοῦ ἐπισκόπου, ἀλλά, φυσικά, δέν ἦταν δυνατό νά ἀσκήσει τά πνευματικά καί τά λατρευτικά. Ὁ Πρωτοπαπᾶς καί οἱ ἄλλοι ὀρθόδοξοι ἱερεῖς κατέβαλαν φόρο στόν διοικητή καί στόν Λατίνο ἐπίσκοπο τοῦ νησιοῦ. Εἶναι ἐντυπωσιακό τό ὅτι μέ παρόμοιο τρόπο κινήθηκαν καί οἱ Ἰταλοί κατά τόν 20ό αἰῶνα, καθώς μετά τήν κοίμηση τοῦ μητροπολίτου Ἀγαθαγγέλου Ἀρχύτα, τοῦ ἀπό Καρπάθου καί Κάσου, τό 1924, δέν ἐπέτρεψαν τήν τοποθέτηση ἄλλου ἐπισκόπου στό νησί. Ρόλο ἀντίστοιχο μέ τοῦ Πρωτοπαπᾶ τῆς Ἱπποτοκρατίας διαδραμάτισε, γιά 23 ἔτη, μέχρι τήν ἐνσωμάτωση τῆς Δωδεκανήσου καί τήν τοποθέτηση τοῦ Ἐμμανουήλ Καρπαθίου ὡς Μητροπολίτου Κώου, ὁ Πρωτοσύγκελλος τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Κώου, ἀρχιμ. Φιλήμων Φωτόπουλος.

-67-