V. Τά στιχηρά τοῦ Μητροπολίτου Ρόδου Μητροφάνους καί ἡ σύνδεσή τους μέ τόν βίο τῆς ὁσίας Μελοῦς
α. Τά στιχηρά τοῦ Μητροπολίτου Ρόδου Μητροφάνους
Ἡ ξεχωριστή σημασία τῆς δημοσιεύσεως τοῦ Fr. Halkin, στήν ὁποία ἤδη ἔχουμε ἀναφερθεῖ, καί ἡ ἐπανέκδοση τοῦ κειμένου ἀπό τόν καθηγ. Ζ. Ν. Τσιρπανλῆ κατά τό ἔτος 1998, ἀναδιαμόρφωσε πλήρως τή στάση καί τήν προσέγγισή μας στό θέμα τῆς Ὁσίας Μελοῦς τῆς ἐν τῇ Βουρρίνῃ τῆς Κῶ. Ἡ Ὁσία πλέον δέν ἀντιμετωπίζεται ὡς ἕνα, κατά κάποιον τρόπο, μυθικό πρόσωπο, ἀλλά ὡς μία ὑπαρκτή ἁγία τῆς Ἐκκλησίας, ἡ ὁποία φαίνεται νά κάνει αἰσθητή καί μέ θαύματα τήν παρουσία της στόν λαό τοῦ Θεοῦ. Δύο εἶναι τά στοιχεῖα πού συνετέλεσαν σέ αὐτή τή μεταβολή: κατά πρῶτο λόγο ἡ ἔκδοση τῶν στιχηρῶν καί κατά δεύτερο ἡ ἀνάγνωση τῆς ἐπιγραφῆς τοῦ ναοῦ, ἡ ὁποία ἀποτελεῖ τό μοναδικό σταθερό χρονικό σημεῖο πού διαθέτουμε σέ σχέση μέ τήν Ὁσία. Ἡ ἔκδοση τῶν στιχηρῶν, ἀπό τόν Fr. Halkin ἀρχικά καί ἀπό τόν καθηγ. Ζ. Ν. Τσιρπανλῆ στή συνέχεια, μέ παράθεση, μάλιστα, φωτοτυπίας τοῦ χειρογράφου, αὐτομάτως γεννᾶ τό ἐρώτημα τῆς ταυτότητας τοῦ συντάκτου τους. Γιά αὐτόν τόν προσδιορισμό διαθέτουμε ἕνα σημαντικό στοιχεῖο καθώς στό χειρόγραφο ὑπάρχει ἡ ταυτότητα τοῦ συγγραφέα. Στό δεξί περιθώριο τοῦ φ. 267r ὑπάρχουν οἱ ἑξῆς δύο λέξεις: «Μητροφάνους Μητροπολίτου». Ἡ ἐκτίμηση τοῦ καθηγ. Ζ. Ν. Τσιρπανλῆ, καθώς καί ἡ δική μας, ὅσο μᾶς ἐπιτρέπει νά λάβουμε θέση ἡ φωτοτυπία τοῦ χειρογχειρογράφου πού ἔχουμε στά χέρια μας, εἶναι ὅτι τό χέρι πού ἔγραψε τόν κώδικα εἶναι αὐτό πού σημείωσε καί τό ὄνομα τοῦ ὑμνογράφου. Καθώς γνωρίζουμε τό ὄνομα τοῦ συγγραφέα, καθῆκον μας εἶναι νά προσπαθήσουμε νά τό συνδέσουμε μέ κάποιο συγκεκριμένο πρόσωπο. Σημαντικό εἶναι ὅτι πέρα ἀπό τό ὄνομα γνωρίζουμε καί τήν ἰδιότητά του, τή θέση του στό Σῶμα τῆς Ἐκκλησίας. Πρόκειται γιά ἀρχιερέα, ὁ ὁποῖος ἦταν τοποθετημένος σέ ἐπισκοπή πού προσδιοριζόταν ὡς «Μητρόπολις». Ὁ Fr. Halkin ἔκανε τίς ἑξῆς ἐνδιαφέρουσες παρατηρήσεις:
1) Ὁ κώδικας εἶναι τοῦ 15ου αἰῶνα, ἀλλά τά στιχηρά ἔχουν προστεθεῖ σέ αὐτόν σέ φύλλο πού κατά τήν πρώτη γραφή εἶχε παραμείνει λευκό.
2) Μέ τό ὄνομα αὐτό δέν ὑπάρχει κανένας γνωστός μητροπολίτης Κώου κατά τόν 16ο καί 17ο αἰῶνα. 3) Ἡ ἐπισκοπή Κώου ἀναβιβάσθηκε ἀπό Ἀρχιεπισκοπή σέ Μητρόπολη, μόλις τό 1838. Στή δεύτερη παρατήρηση πρέπει νά ἐπενθυμίσουμε ὅτι ἀπό τό 1330 μέχρι τό 1575 δέν εἶναι γνωστός σέ ἐμᾶς κανένας ἐπίσκοπος τῆς Κῶ καί, τέλος, νά σημειώσουμε ὅτι ὁ ἐπιφανής ἁγιολόγος δέν μπόρεσε νά δώσει μία ἱκανοποιητική ἀπάντηση, ὡς πρός τό πρόσωπο τοῦ Μητροφάνους. Ὁ καθηγ. Ζ. Ν. Τσιρπανλῆς, παρά τό ὅτι δέν γνώριζε τό περιεχόμενο τῆς ἐπιγραφῆς τοῦ ναοῦ, φαίνεται νά ὁδηγεῖται στό ὀρθό πρόσωπο, τόν Μητροπολίτη Ρόδου Μητροφάνη Α´. Τά ἐπιχειρήματά του εἶναι τά ἑξῆς: 1) Ὁ συγκεκριμένος ἱεράρχης συμβιώνει ἱκανοποιητικά μέ τούς Ἱππότες καί τόν λατίνο ἀρχιεπίσκοπο Ρόδου.
2) Ἦταν ἄνδρας σοφός καί λόγιος, ὅπως μᾶς πληροφοροῦν οἱ μαρτυρίες τοῦ Ἰταλοῦ ἀνθρωπιστῆ Francesco Maturanzio, ἀλλά καί τό ποίημα τοῦ Ἐμμανουήλ Λιμενίτη.
3) Κατά τήν περίοδο τῆς ἱπποτοκρατίας δέν συναντοῦμε κανένα κανονικά τοποθετημένο ἐπίσκοπο στή Δωδεκάνησο, πέρα ἀπό τή Ρόδο.
4) Ἡ ὕπαρξη τοῦ Μητροφάνους Β΄ (1498-1511), ὁ ὁποῖος μαρτυρεῖται σέ κάποιους ἐπισκοπικούς καταλόγους εἶναι ἀμφίβολη.
5) Οἱ Ἱππότες ἀπαγόρευσαν νά ἀναλάβει ὁ Μητροπολίτης Ρόδου Μητροφάνης τήν ἐπισκοπή Κώου, ἀλλά τοῦ ἐπέτρεψαν νά μεταβεῖ στό νησί γιά νά προβεῖ σέ χειροτονίες καί ἄλλες ἀρχιερατικές πράξεις.
6) Ἡ ρευστότητα τῶν ὁρίων στόν προσδιορισμό τῆς περιόδου γραφῆς ἑνός χειρογράφου μπορεῖ νά φθάσει καί τά ἑκατό χρόνια. Στήν περίπτωσή μας, ὁ Ρόδου Μητροφάνης δέν ἀπέχει πολύ ἀπό τόν 16ο αἰῶνα (ἢ 17ο) πού τοποθετεῖ τό χειρόγραφο ὁ Fr. Halkin.
7) Δέν ὑπάρχει βεβαιότητα γιά τό ἐάν τό φύλλο μέ τά στιχηρά ἐγγράφη ἀπό τόν συγγραφέα ἢ κάποιον κατοπινό γραφέα, ἴσως κατά τόν ἑπόμενο ἢ μεθεπόμενο αἰῶνα ἀπό τό Μητροφάνη. Ἡ ἀπουσία αὐτογράφου τοῦ Μητροφάνους δέν μᾶς ἐπιτρέπει νά ἐκφέρουμε κάποια γνώμη. Σέ ὅλες αὐτές τίς ἀπόψεις καί τίς παρατηρήσεις τοῦ καθηγ. Ζ. Ν. Τσιρπανλῆ, τίς ὁποῖες διαπιστώσαμε καί ἀπό τή δική μας ἀναζήτηση130, πρέπει νά προσθέσουμε τήν ἰδιαίτερα σημαντική μαρτυρία πού προέρχεται ἀπό τήν ἐπιγραφή.
-96-
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου