ΤΑ ΣΤΙΧΗΡΑ ΤΡΟΠΑΡΙΑ ΤΗΣ ΟΣΙΑΣ ΜΕΛΟΥΣ ΠΟΥ ΣΥΝΕΤΑΞΕ Ο ΡΟΔΟΥ ΜΗΤΡΟΦΑΝΗΣ Α΄

 Η ΟΣΙΑ ΜΕΛΩ ΣΤΗ ΒΟΥΡΡΙΝΑ ΤΗΣ ΚΩ ΛΑΪΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΚΑΙ ΛΑΤΡΕΙΑ / 17ο

Ἡ καταγραφή στήν ἐπιγραφή μίας ἡμερομηνίας στό μέσον περίπου τῆς ποιμαντορίας τοῦ Μητροφάνους (Ἰούλιος 1483) καί ὁ συνδυασμός ὅλων τῶν ἀνωτέρω παραγόντων μᾶς παρέχουν τή δυνατότητα νά ἐπισφραγίσουμε τήν ἐκτίμηση τοῦ καθηγ. Ζ. Ν. Τσιρπανλῆ γιά ταύτιση τοῦ ὑμνογράφου τῶν στιχηρῶν μέ τό πρόσωπο τοῦ Μητροπολίτου Μητροφάνους, ὁ ὁποῖος ἐποίμανε τή μητρόπολη Ρόδου ἀνάμεσα στά ἔτη 1471 καί 1498. 

Στόν παρισινό κώδικα 1362 ἔχουν καταγραφεῖ πέντε συνολικά τροπάρια, τά ὁποῖα στό χειρόγραφο χαρακτηρίζονται ὡς «στιχηρά». Στιχηρά ἀποκαλοῦνται τά τροπάρια πού συνοδεύονται ἀπό παλαιοδιαθηκικούς στίχους. Τέτοια τροπάρια ὑπάρχουν σέ ἀρκετά σημεῖα τῶν ἀκολουθιῶν τῆς Ἐκκλησίας. Στόν ἑσπερινό παραδείγματος χάριν ὑπάρχουν δύο ὁμάδες στιχηρῶν. Ἡ πρώτη ἀκολουθεῖ τό «Κύριε ἐκέκραξα», στήν ἀρχή τῆς ἀκολουθίας, ἐνῶ ἡ δεύτερη βρίσκεται πρίν τό ἀπολυτίκιο στό τέλος τῆς ἀκολουθίας καί μπορεῖ νά χαρακτηρισθεῖ καί ὡς «ἀπόστιχα». Τό πρῶτο τροπάριο, κατά κανόνα, δίνει σέ ὅσα τό ἀκολουθοῦν τόν ἦχο του. Ἀντιστοίχως πρός τό τέλος τοῦ ὄρθρου ὑπάρχουν πάλι στιχηρά τά ὁποῖα συνοδεύονται ἀπό τούς στίχους τῶν αἴνων.

 Στή συνέχεια παραθέτουμε τά στιχηρά πού ἔγραψε ὁ Μητροπολίτης Ρόδου Μητροφάνης τόν 15ο αἰῶνα: 

Ἦχος πλ. β´. Ὅλην ἀποθέμενοι. 

Μῆτερ ἀεισέβαστε, ἡ τοῦ Θεοῦ ἐν καρδίᾳ ἐσχηκυῖα ἔρωτα καὶ καταπατήσασα τὸν πολέμιον τὸν ἡμᾶς κτείναντα μηχανῇ ὄφεως, εὐπροσδέκτοις σου δεήσεσι τὸν σάλον εὔνασον τῶν ἁμαρτιῶν τὸν βαρύτατον, συγχώρησιν παρέχουσα καὶ εἰς τὸ ἑξῆς ἀναστέλλουσα πάθη ψυχοφθόρα, λαμβάνουσα τὴν χάριν πρὸς Θεοῦ, ὃν ἐπιμόνως ἐπόθησας, μῆτερ ἀεισέβαστε. 

Πόνοις τῆς ἀσκήσεως τὴν φυσικὴν λαμπηδόνα ἔτηξας τοῦ σώματος· καὶ σαυτὴν εἰς ἔρημον εἰσοικίσασα παγετὸν ἤνεγκας καὶ τροφῆς ἔνδειαν, ἐναθλοῦσα ἐν τοῖς ὄρεσι, Μελὼ ἡ πάνσεμνος, ὥσπερ πελεκὰν ὁ φιλέρημος· καὶ τέλος δὲ μακάριον ἐν τοῖς τῶν πετρῶν καταδέδεξαι χάσμασι θανοῦσα· ἐντεῦθεν καὶ θαυμάτων αὐτουργὸν τοῖς μετὰ πόθου προστρέχουσι γίνεται τὸ τέμενος.

 Εἴσοδον εἰς ἄσκησιν τὴν θαυμαστὴν εὐποιΐαν σὺ σοφῶς ἀπέφηνας· καὶ σαυτὴν ἐγύμνασας πρὸ μονώσεως, δωρεὰς νέμουσα τοῖς πιστοῖς χρήζουσι· διὰ τοῦτο καὶ ἀνέδραμες εἰς ὕψος ἔνθεον τῶν θεωριῶν τῶν τοῦ Πνεύματος, προσπάθειαν ἐλάσασα τῶν βιοτικῶν περιστάσεων πόρρω τε δειχθεῖσα ἁπάντων βαρυνόντων γεηρῶν· ἵν’ ἐπαξίως τιμῶμέν σε, ὦ ἀειμακάριστε. 

Ἦχος πλ. δ´ 

Δεῦτε, πιστοί Μελὼ τὴν ὁσίαν ὕμνοις τιμήσωμεν, ἥτις τοῖς ἰδίοις ἱδρῶσί τε καὶ πόνοις τὴν ἐκκλησίαν ἐφαίδρυνε Χριστοῦ καὶ τῶν πιστῶν τὸ πλήρωμα χαρᾶς ἐνέπλησε· νέμει γὰρ ἰάματα πᾶσι τοῖς προσιοῦσι καὶ παντοίων νοσημάτων ἀποπαύει ῥοὰς μῦρά τε προχέει καὶ εὐωδίαν ἄφατον πιστοῖς. Αὐτῆς ταῖς ἱκεσίαις, ὁ Θεός, ἐλέησον ἡμᾶς. 

Ἦχος δ΄. 

Οὐκ ἔστι παρὰ τῷ Θεῷ δοῦλος, οὐκ ἔστιν ἐλεύθερος, οὐκ ἔστιν ἄρσεν καὶ θῆλυ· ἰδοὺ γὰρ ἡ θαυμασία Μελώ, ἁγνισθεῖσα τῷ Πνεύματι, τὴν πρώτην ἔχει τάξιν ἐν οὐρανοῖς· καὶ παρ’ ἡμῖν τοῖς ἐν τῇ Κῷ, ἡ πρὶν ἐν δουλικῷ τῷ σχήματι ἀναστραφεῖσα, βασίλισσα καθίσταται, δεχομένη τὰς ἁπάντων ἱκεσίας, καὶ προσάγουσα τῷ Νυμφίῳ Χριστῷ, παρ’ οὗ αἰτεῖται, ταῖς ψυχαῖς ἡμῶν τὴν εἰρήνην, καὶ τὸ μέγα ἔλεος. 

Τά στιχηρά αὐτά, μᾶλλον, εἶναι ἀπό τό τέλος τοῦ ἑσπερινοῦ (ἀπόστιχα, ὅπως δηλώνεται στή σημείωση πού προηγεῖται τοῦ τελευταίου) καί φαίνεται ὅτι συμπλήρωσαν κάποια παλαιότερη ἀκολουθία. Ἡ συμπλήρωση αὐτή μᾶλλον προκλήθηκε ἀπό κάποιο σημαντικό γεγονός πού σχετίζεται μέ τήν Ὁσία ἢ τόν ναό της ἢ τό ὅτι ὁ συγγραφέας φθάνοντας στήν Κῶ γιά νά ἀσκήσει τά ποιμαντικά του καθήκοντα, γνώρισε τήν Ὁσία πού ἐτιμᾶτο ἐκεῖ καί προσέφερε σέ αὐτή ὡς προσφορά του ὕμνους. Εἶναι πιθανό τά τροπάρια νά συντάχθηκαν μέ τήν εὐκαιρία κάποιου θαύματος πού ἐπιτέλεσε ἢ μέ τήν ἐπέτειο τῆς μνήμης της, κατά τήν ὁποία ὁ ἐπίσκοπος βρέθηκε στό νησί. Μία ἄλλη πιθανότητα εἶναι νά ἀνακαινίσθηκε ὁ ναός μετά ἀπό κάποιον σεισμό, ὅπως συνέβη τό 1481(133). Ἡ εὐκαιρία πού ἀναζητοῦμε θά μποροῦσε νά εἶναι καί ἡ ἀνακαίνιση τοῦ ναοῦ μετά ἀπό κάποια καταστροφική ἐπιδρομή πειρατῶν ἢ ὀθωμανῶν. Γνωρίζουμε ὅτι τέτοια περιστατικά ἔχουμε τό καλοκαίρι τοῦ 1457, ἀλλά καί κατά τά ἔτη 1460, 1464, 1471, 1477 (κατέστρεψαν τήν ὕπαιθρο, ἀλλά δέν ἐπιτέθηκαν στά κάστρα)134. Ἡ ἰσχυρή ἀντίσταση τῶν Ἱπποτῶν καί τῶν κατοίκων τοῦ νησιοῦ στίς ὀχυρωμένες θέσεις ἔστρεφε τή μανία τῶν ἐπιδόξων κατακτητῶν στήν ἀπροστάτευτη ὕπαιθρο, ἡ ὁποία ὑφίστατο πλῆθος δεινῶν καί ἀπέμενε ἐρειπωμένη καί ἐρημωμένη μετά ἀπό κάθε τέτοια ἐπιδρομή. Ἡ ἀπομονωμένη θέση τοῦ ναοῦ, ὁ ὁποῖος δέν βρίσκεται σέ προστατευμένο σημεῖο, εἶναι πολύ πιθανό νά προκάλεσε τή μανία τῶν ἀλλοδόξων ἐπιδρομέων καί νά κρίθηκε ἀναγκαία ἡ ἐπισκευή του. Ἴσως ὅταν οἱ κάτοικοι τῆς περιοχῆς ἔμαθαν ὅτι ὁ ἐπίσκοπος Μητροφάνης βρέθηκε μέ τήν ἄδεια τῶν Ἱπποτῶν στό νησί νά τόν προσκάλεσαν νά τελέσει ἐγκαίνια ἢ θυρανοίξια στό ναό τῆς Ὁσίας. Ἡ οὗτως ἢ ἄλλως ἀναγκαία ἀνασκαφική ἔρευνα τῆς περιοχῆς μπορεῖ νά μᾶς δείξει πότε οἰκοδομήθηκε ὁ ναός. Φρονοῦμε ὅτι, καθώς δέν ὑπάρχουν τετμηριωμένα ἀρχαιολογικά πορίσματα, δέν μποροῦμε νά ἀπορρίψουμε τήν πιθανότητα τό ἔτος πού ἀναφέρεται στήν ἐπιγραφή νά ἀποτελεῖ τό ἔτος ἀνεγέρσεως καί ὄχι ἐπισκευῆς ἢ ἀνακαινίσεως τοῦ ναοῦ.

-100-