ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β´
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥΣ ΣΤΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΗΣ ΓΝΩΜΗΣ ΚΑΙ ΩΣ ΕΡΓΑΛΕΙΟΥ ΤΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ.
Η διαδρομή του Τύπου στον ελλαδικό χώρο επηρέασε την κοινή γνώμη αλλά και αρκετές φορές τις πολιτικές εξελίξεις, αφού μέσα από τις σελίδες τους, τα έντυπα αντικατοπτρίζουν με ωμό τρόπο τις τοποθετήσεις των συντακτών τους, για τα καίρια ζητήματα που αφορούν στα πολιτικά πράγματα στη χώρα σε δύσκολες εποχές, την ώρα που το νεοσύστατο κράτος έψαχνε το βηματισμό του, υπό το άγρυπνο βλέμμα των Μεγάλων Δυνάμεων που αναζητούσαν ποικίλους τρόπους για να το κηδεμονεύουν διαρκώς. Η χρήση του Τύπου ως πηγή για να αντληθούν γεγονότα και μαρτυρίες για ένα ιστορικό γεγονός είναι αδιαμφισβήτητη αφού διαθέτει όλα τα στοιχεία που χρειάζονται για να θεωρηθεί ως πηγή στη νεότερη και σύγχρονη ιστορία, αφού σε αυτόν δημοσιεύονται από φωτογραφίες μέχρι επίσημα έγγραφα, όπως διατάγματα και κάθε τύπου έγγραφα, ώστε μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα πως ο Τύπος ανήκει στις πρωτογενείς πηγές, αλλά και κάτω από κάποιες άλλες προϋποθέσεις να ανήκει στις δευτερογενείς ιστορικές, όπως η Σ. Ανδρινοπούλου σημειώνει: «Η είδηση αυτή καθεαυτή (ακόμη και ως επιλογή) εντάσσεται στις άμεσες πηγές, ο οποιοσδήποτε σχολιασμός επ᾽ αυτής ανήκει, κατά το μάλλον ή ήττον, στις έμμεσες. […] Ο Τύπος, ως αγαθό του νεώτερου και σύγχρονου πολιτισμού, έχει πολιτικοκοινωνική σκοπιμότητα καθώς αντικατοπτρίζει την περιρρέουσα ατμόσφαιρα και το πνεύμα μιας εποχής , την κυρίαρχη ιδεολογία και σκέψη, περιγράφει τις τάσεις του συλλογικού υποκειμένου…»28 . Η διαδρομή του Τύπου στο νεοελληνικό κράτος είναι, όπως είναι φυσικό, συνδεδεμένη με την εποχή την οποία εκφράζει και διευκολύνει τους ερευνητές, ως πρωτογενή πηγή, στην ιστορική κατανόηση και ερμηνεία όλων των εξελίξεων στην πολιτική, κοινωνική και θρησκευτική ζωή των πολιτών, αλλά και ενός πολύπλοκου και πολυσύνθετου φαινομένου, δηλαδή της ιδιότυπης σχέσης που αναπτύχθηκε μεταξύ Πολιτείας και Εκκλησίας. Η συμβολή των εντύπων στον τρόπο που οι μελετητές της νεοελληνικής ιστορίας, που συνθέτουν και αναπλάθουν την ωμή πραγματικότητα αυτής της περιόδου του 19ου αιώνα, είναι δεδομένη αλλά και πάρα πολύ χρήσιμη. Όπως η Δ. Παπαδημητρίου γράφει: «Με αυτήν την έννοια η μελέτη του Τύπου, λιγότερο αποσπασματική και περισσότερο συστηματική, μπορεί να διευκολύνει τους όρους της κατανόησης […] με βάση την εκτίμηση που κάνει των σταθερών ή μεταβαλλόμενων συνθηκών, της αλλαγής εμπειρίας, ευδιάκριτης στο λόγο και στη γλώσσα των εντύπων ή και στην ίδια τους την ιστορική πορεία»29 .
Κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821 κυκλοφόρησε η πρώτη εφ. με τίτλο: «Σάλπιξ Ελληνική» (ημ. 1-8-1821) στην Καλαμάτα με διευθυντή τον αρχιμ. Θ. Φαρμακίδη αλλά μόνο για τρία φύλλα, αφού δεν ήθελε μάλλον να δέχεται τις επεμβάσεις του Δημητρίου Υψηλάντη, ο οποίος είχε φροντίσει να έλθουν εκεί τα τυπογραφεία. Στις επόμενες χρονιές εκδόθηκαν αρκετές εφ. ενώ η «Γενική Εφημερίς της Ελλάδος» που εκδόθηκε στο Ναύπλιο (ημ. 7-10-1825) συνέχισε την έκδοσή της όταν μεταφέρθηκε η πρωτεύουσα του κράτους στην Αθήνα με το νέο της τίτλο «Εφημερίς της Κυβερνήσεως» (εκδίδεται μέχρι σήμερα). Η εφ. αυτή είχε ως διευθυντή στην αρχή τον αρχιμ. Θ. Φαρμακίδη, ενώ σε αυτήν δημοσιεύθυηκε ο Ύμνος προς την Ελευθερίαν του Διον. Σολωμού, με την πρόταση να καθιερωθεί ως Εθνικός Ύμνος.
Με την έλευση του βασιλιά Όθωνα στην Ελλάδα εκδόθηκαν πολλές εφ., οι περισσότερες αντιοθωνικές. Εκείνη την περίοδο, ο Όθωνας με νόμο (ημ. 11- 9-1833) όριζε χρηματική εγγύηση 5.000 δρχ, τεράστιο ποσό για την εποχή σε όσους ήταν παραβάτες. Το άρθρο 10 του Συντάγματος του 1843 καθιέρωνε την ελευθεροτυπία, ενώ απαιτούσε ελληνική ιθαγένεια για τον εκδότη.
Με την έλευση του βασιλιά Γεωργίου του Α´ και με το καινούριο Σύνταγμα του 1864, άρθρο 14, διατηρήθηκε η ελευθεροτυπία, ενώ ο ίδιος υπήρξε πολύ φιλικός απέναντι στον Τύπο30 Πολλές ήταν οι εφ. που εκδόθηκαν για πρώτη φορά εκείνη την εποχή και κυκλοφόρησαν με τις υπόλοιπες που προϋπήρχαν, βελτιωμένες τόσο στην εμφάνιση όσο και στο περιεχόμενο της ύλης, ενώ υπήρχε συνεργασία με ξένα πρακτορεία ειδήσεων. Ο περιοδικός Τύπος άρχισε να γίνεται ημερήσιος, τα χειροπιεστήρια αντικαταστάθηκαν από σύγχρονα κυλινδρικά ταχυπιεστήρια, ενώ άρχισαν να μπαίνουν και εικόνες σε αυτές. Το μέγεθος των εφ. έγινε μεγαλύτερο ενώ τα πρακτικά των συνεδριάσεων της Βουλής δημοσιεύονταν την άλλη μέρα μαζί με διάφορες εκδηλώσεις της πολιτιστικής ζωής του τόπου. Η αρθρογραφία κυριαρχούσε όπως και πριν στα έντυπα αλλά με βελτιωμένο ύφος. Όπως ο Κ. Μάγερ σημειώνει: «[…] αι εφημερίδες εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων, είχαν πλήρη αντίληψιν της αποστολής του τύπου. Καθωδήγουν την Κοινήν Γνώμη και δεν εσύροντο από αυτήν»31 . Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν η αντίδραση του Τύπου στις μεθοδεύσεις του Δ. Βούλγαρη την περίοδο 1874-1875. Ο Δ. Βούλγαρης είχε πάρει την εξουσία στις 9 Φεβρουαρίου 1874 και διενήργησε εκλογές τον Ιούνιο. Παρά τις πολλές παρατυπίες που έγιναν και το κλίμα τρομοκρατίας που είχαν οι οπαδοί του φροντίσει να επικρατεί παντού, δεν κατάφερε να αποσπάσει τους ψήφους που ήθελε για να εξασφαλίσει το ποθητό για αυτόν αποτέλεσμα. Αυτό όμως δεν τον εμπόδιζε να κυβερνά παραβιάζοντας διαρκώς το Σύνταγμα. Ένα από τα μεγαλύτερα κατορθώματά του ήταν η ψήφιση του προϋπολογισμού του κράτους στις 30 Νοεμβρίου 1874 χωρίς να έχει την απαιτούμενη απαρτία. Η παράκαμψη αυτή του Συντάγματος προκάλεσε την άμεση σκληρή αντίδραση των εφ. της περιόδου. Οι διευθυντές των εφ. από την πρώτη στιγμή έκαναν λόγο για ωμή παραβίαση του Συντάγματος μέσα από τις στήλες των εφ., ενώ συγκεντρώθηκαν σε ειδική σύσκεψη για να δουν πώς θα αντιμετωπίσουν αυτή την κατάσταση. Στο τέλος αυτής της συνάντησης συνέταξαν ένα κείμενο διαμαρτυρίας που το δημοσίευσαν στα έντυπά τους και έγραφαν:
«ΔΙΑΜΑΡΤΥΡΗΣΙΣ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ ΤΗΣ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΗΣ
Οι κυβερνώντες σήμερον υπερέβησαν παν όριον θρασύτητος, μετά τα τελευταία συμβεβηκότα από της 19ης Μαρτίου ου μόνον η ουσία των συνταγματικών θεσμών, ην προ καιρού εφρόντισαν να μηδενίσωσι, δεν υφίσταται πλέον, αλλ᾽ ουδ᾽ αυτοί οι εξωτερικοί τύποι αυτών. Όθεν η πατρίς υμών νυν διατελεί άνευ των ελευθεριών, τας οποίας δια μεγίστων αγώνων και θυσιών ανιδρύσαμεν, άνευ δε και των νόμων, διότι τους κειμένους αντικατέστησεν η θέλησις των κυβερνώντων, θέλησις αυθαίρετος και υβριστική, αύτη νομοθετούσα, φορολογούσα και διαθέτουσα τας δυνάμεις του Έθνους. Αι ασχημίαι, ων παριστάμεθα από τινος μάρτυρες, δεν είναι συνήθεις παρεκτροπαί κομμάτων, αλλ᾽ η εκμηδένισις και ο εμπαιγμός των καθεστώτων νόμων και της εθνικής θελήσεως, υπό συστήματος άπερ ήδη έφθασεν εις το τελευταίον στάδιον των σχεδίων αυτού. Ουδέν βήμα υπελείφθη τη εξουσία, όπως συντελέση το έργον της καταλύσεως των καθεστώτων, το δε έκνομον παρόν διετήρησε μέχρι τούδε η ήδη εκλιπούσα του Λαού μακροθυμία. Αι της πρωτευούσης υπογεγραμμέναι εφημερίδες, αντιπροσωπεύουσαι τον Τύπον, συναισθανόμεναι την γενομένην ύβριν δια της υπό του ενεστώτος υπουργείου καταπατήσεως δε ισχύουσαν πλέον την βίαν, τολμώσαν έτι την παρανομίαν και προκαλούσαν ούτω την ενεργεία αντίστασιν, πιστεύουσι, ότι εξασκούσι αναμφισβήτητον καθήκον, κηρύττουσαι ομοφώνως αντισυνταγματικήν και αναξίαν ελευθέρου και φιλοτίμου Λαού την κατάστασιν της Πατρίδος, παράνομον και σφετερισθείσαν τα δικαιώματα του έθνους Κυβέρνησιν, έκνομον την νομοθετούσαν συνάθροισιν μετά την 19ην Μαρτίου και άκυρον πάσαν απόφασιν αυτής, συνένοχον εγκλήματος εσχάτης προδοσίας πάντα συμμεριζόμενον την αντισυνταγματικήν τυραννίαν της σήμερον, και, ΔΙΑΜΑΡΤΥΡΟΜΕΝΑΙ ενώπιον όλων, προλαμβάνουν να κηρύξωσι άμα, ότι από τούδε μόνος ο πατριωτισμός των Ελλήνων, δι᾽ ων μέσων υπό της συναισθήσεως των συνταγματικών του δικαιωμάτων δύναται, πρέπει ν᾽ αντεπεξέλθη κατά της βίας, τιμωρός των καταστροφέων του Συντάγματος, εις ο πάντες ωμόσαμεν πίστιν. Το πρώτον τούτο νόμιμον βήμα ποιείται η αντιπροσωπεία της Κοινής Γνώμης των Αθηνών, ενισχύουσα ταύτην και αρωγόν δυνατωτέραν επικαλουμένη, εν η περιπτώσει ο κίνδυνος της Πατρίδος δια της προδοσίας ήθελεν εξακολουθεί. “Αιών” “Αλήθεια” “Αυγή” “Βουλή” “Εθνοφύλαξ” “Εθνικόν Πνεύμα” “Ελληνικός Λαός” “Έσπερος” “Εφημερίς” “Εφημερίς των Συζητήσεων” “Κρήτη” “Νεολόγος Αθηνών” “Παλιγγενεσία” “Πνυξ” “Πολίτης” “Στοά” “Συνταγματική” “Ποσειδών” (Πειραιώς) “Ερμής” (Πειραιώς)»32
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου