3.4. Η μεγάλη κρητική επανάσταση (1866-1869)

  Η επανάσταση του 1866-1869 εκφράζει με έντονο τρόπο την προσπάθεια των Κρητικών να ελευθερωθούν και να ενωθούν με την υπόλοιπη Ελλάδα. 

Το ζήτημα της Κρητικής Επανάστασης είχε εθνικό χαρακτήρα και απασχόλησε σοβαρά τις Μεγάλες Δυνάμεις. Οι αφορμές για την επανάσταση ήταν η επιβολή νέων φόρων και το μοναστηριακό ζήτημα144. 

 Από το 1861 διοικητής της Κρήτης ήταν ο Ισμαήλ πασάς. Αρχικά διοικούσε με δικαιοσύνη, όμως στη συνέχεια άλλαξε τακτική αυξάνοντας την φορολογία κυρίως στα γεωργικά προϊόντα. Η άμεση και έντονη αντίδραση των Κρητικών φανερώθηκε, όταν προσπάθησε να αναμειχτεί στο μοναστηριακό ζήτημα το οποίο είχε προκύψει στις ανατολικές επαρχίες. Συγκεκριμένα, ακύρωσε την εκλογή πληρεξούσιων αντιπροσώπων, τα οποία θα συζητούσαν το ζήτημα και συνέλαβε τα μέλη της επιτροπής που θα πήγαιναν στο Πατριαρχείο για να συζητήσουν το θέμα145. Οι αντιδράσεις ήταν έντονες. Στις 14 Μαΐου 1866 έγινε παγκρήτια συνέλευση στη μονή της Αγίας Κυριακής στα Μπουτσουνάρια Χανίων, λίγο αργότερα στον Μπρόσνερο Αποκορώνου146. Κατά τις συγκεντρώσεις συντάχθηκε υπόμνημα, στο οποίο ανέφεραν τα προβλήματα που αντιμετώπιζαν οι χριστιανοί στη Κρήτη . Το  έστειλαν στον σουλτάνο και το κοινοποίησαν στους προξένους των Μεγάλων Δυνάμεων στα Χανιά. Η απάντηση της Οθωμανική διοίκησης ήταν αρνητική με τόνο απειλητικό. Στις 21 Αυγούστου η επαναστατική συνέλευση κάλεσε τον Κρητικό λαό σε ένοπλη εξέγερση εκδίδοντας προκήρυξη από το χωριό Ασκύφου Σφακίων147. Ωστόσο, η απόφαση για την έναρξη της επανάστασης είχε ληφθεί, αλλά οι συνθήκες δεν ήταν οι κατάλληλες. Η Αγγλία και η Γαλλία δεν είχαν θετική στάση για την αλλαγή των συνόρων της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Μόνο η Ρωσία ήταν θετική με την επανάσταση στη Κρήτη, διότι είχε ζημιωθεί από τη Συνθήκη των Παρισίων το 1856. Στην Ελλάδα υπήρχε ενθουσιασμός για την έναρξη της επανάστασης, όμως το ελληνικό κράτος δεν είχε την δυνατότητα να βοηθήσει ούτε στρατιωτικά ούτε οικονομικά. Παράλληλα η τουρκική απειλή ήταν έντονη, ιδιαίτερα όταν  συγκεντρώθηκε τουρκικός στρατός στα σύνορα της Θεσσαλίας149. Ωστόσο στην ελεύθερη Ελλάδα εξόριστοι Κρητικοί μαζί με άλλους Έλληνες συγκέντρωναν χρήματα, τρόφιμα όπλα και εθελοντές τους οποίους έστελναν στη Κρήτη με πλοία της ελληνικής ακτοπλοΐας.

-49-