Εξισλαμισμοί, Τουρκοκρήτες, Κρυπτοχριστιανοί

 2.2. Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ 

 2.2.1. Δημογραφικά στοιχεία 

 Η Τουρκοκρατία επέφερε δραματική μείωση του πληθυσμού στη Κρήτη ενώ οι εξισλαμισμοί μείωσαν πολύ τον Χριστιανικό πληθυσμό. Πληροφορίες για την σύνθεση και ύψος του πληθυσμού αντλούμε από τις απογραφές των Τουρκικών αρχών και από τις πληροφορίες ξένων περιηγητών, οι οποίες κάποιες φορές δεν είναι αξιόπιστες70. Το 1671 τουρκική πηγή αναφέρει ότι οι φορολογούμενοι στους σημερινούς νομούς Λασιθίου, Ηρακλείου και την επαρχία Μυλοπόταμου ήταν 16.516. Επομένως, αν η αναλογία των φορολογουμένων με το σύνολο του πληθυσμού είναι 1:4 τότε ο χριστιανικός πληθυσμός της περιοχής ήταν περίπου 65.000. Μετά τα πρώτα πενήντα χρόνια της Τουρκοκρατίας, αν και ο πληθυσμός ήταν αραιός σύμφωνα με τους περιηγητές παρουσιάζεται σταθερή αύξηση του πληθυσμού στην ύπαιθρο. Στο τέλος του 18ου αιώνα , ο πληθυσμός της Κρήτης ανέρχεται στις 350.000 σύμφωνα με τις πληροφορίες ξένων περιηγητών και οι 200.000 είναι Έλληνες, ενώ οι Τούρκοι 150.000. Αξιοσημείωτη είναι η αναλογία του Τουρκικού  στοιχείου στην περιοχή το οποίο προσδιορίζει τις πιεστικές συνθήκες ζωής του Χριστιανών στο νησί. 

 2.2.2. Εξισλαμισμοί, Τουρκοκρήτες, Κρυπτοχριστιανοί 

 Θεωρητικά δεν επιβλήθηκε η αλλαγή της πίστης, διότι επικράτησε η διάκριση των μιλλετίων στην πολιτική οργάνωση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας73. Το μιλλέτι αναφερόταν στο θρήσκευμα και σύμφωνα με αυτό χωρίστηκαν οι κάτοικοι της  Οθωμανικής αυτοκρατορίας σε 4 μιλλέτια: Οι Τούρκοι, οι Ρωμιοί, οι Αρμένιοι και οι Εβραίοι74. Ο σουλτάνος ήταν ο αρχηγός των τεσσάρων μιλλετιών και όλα μαζί συγκροτούσαν την Οθωμανική αυτοκρατορία. Τα μιλλέτια σε θεωρητικό επίπεδο ήταν ισότιμα μεταξύ τους αλλά στην πράξη κυριαρχούσε το τουρκικό μιλλέτι75. Ωστόσο το πρόβλημα των εξισλαμισμών στις τουρκοκρατούμενες ελληνικές περιοχές και συγκεκριμένα στην Κρήτη ήταν τεράστιο. Οι σκληρές συνθήκες ζωής, η φορολογική και κοινωνική καταπίεση σε συνδυασμό με τη σκληρότητα των Τούρκων οδήγησαν πολλούς χριστιανούς να γίνουν μουσουλμάνοι. Κατά την περίοδο τους Κρητικού πολέμου έγιναν πολλοί εξισλαμισμοί, ωστόσο μετά την κατάκτηση της Κρήτης από τους Τούρκους «το φαινόμενο πήρε διαστάσεις πρωτοφανείς»76. Οι εξισλαμισμοί διακρίνονται στους ατομικούς και τους ομαδικούς. Στους ατομικούς εξισλαμισμούς, συνήθως γίνονταν μουσουλμάνοι άτομα τα οποία έχουν μειωμένη θρησκευτική και εθνική συνείδηση με στόχο να διατηρήσουν την περιουσία και τα προνόμιά τους77. Η διαδικασία ήταν συγκεκριμένη. Όσοι ήθελαν να γίνουν μουσουλμάνοι πήγαιναν μπροστά στον Ιεροδίκη απήγγειλαν την ομολογία της μουσουλμανικής θρησκείας άλλαζαν το όνομά τους και στη συνέχεια γινόταν  καταχώριση στους ιερονομικούς κώδικες. Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσονται και οι μικτοί γάμοι, όπου Τούρκοι έπαιρναν ντόπιες χριστιανές και έκαναν οικογένειες . Για να έχει ισχύ ο γάμος ήταν απαραίτητο η σύζυγος να γίνει μουσουλμάνα, ενώ αν δεν αλλαξοπιστούσε, ο γάμος διαλυόταν αυτόματα. Ωστόσο πολλοί Τούρκοι και κυρίως Τουρκοκρητικοί επέτρεπαν στις γυναίκες τους να παραμείνουν χριστιανές. Ο εξισλαμισμός ενός μέλους της οικογένειας δεν επέβαλε, τον εξισλαμισμό άλλων μελών της οικογένειας. Ωστόσο δεν ήταν σπάνιο εξισλαμισμένοι χριστιανοί να μεταμελούνται και να επιστρέφουν στον χριστιανισμό78. Οι ατομικοί εξισλαμισμοί συνέβαιναν καθ’ όλη την περίοδο της Τουρκοκρατίας και μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα.  Οι ομαδικοί εξισλαμισμοί ήταν το πιο σημαντικό πρόβλημα σε επίπεδο κοινωνικό και εθνικό. Ολόκληρα χωρία ακόμα και μαζί με τον ιερέα τους έγιναν Μουσουλμάνοι  κυρίως σε περιοχές όπως το Σέλινο και το Μονοφάτσι79. Σε κάποιες περιπτώσεις ο εξισλαμισμός ήταν αναγκαστικός. Ωστόσο τις περισσότερες φορές τα κίνητρα ήταν ιδιοτελή με γνώμονα το ατομικό συμφέρον80. Οι μεγάλοι αριθμοί εξισλαμισμένων Κρητικών δημιούργησε τους Τουρκοκρητικούς, οι οποίοι μιλούσαν την ελληνική γλώσσα , είχαν κρητική καταγωγή και τηρούσαν τις τοπικές παραδόσεις , αλλά ήταν Μουσουλμάνοι. Σε πολλές περιπτώσεις οι Τουρκοκρητικοί ήταν σκληρότεροι και αγριότεροι από τους «γνήσιους Μουσουλμάνους»81. Εμφανίστηκαν περιπτώσεις όπου χριστιανοί έγιναν μουσουλμάνοι αλλά στα κρυφά διατήρησαν την χριστιανική τους πίστη, έγιναν οι λεγόμενοι κρυπτοχριαστιανοί82. Το φαινόμενο αυτό παρατηρήθηκε σε περιοχές του ελληνισμού όπως ο Πόντος και η Κύπρος από τα πρώτα χρόνια στης Τουρκοκρατίας. Οι κρυπτοχριστιανοί στην Κρήτη δεν ήταν πολλοί, όμως φανερώθηκαν και προσέφεραν σημαντικές υπηρεσίες κατά την επανάσταση του 1821. Γνωστή οικογένεια κρυπτοχριστιανών ήταν οι Κουρμούληδες από την Μεσσαρά, οι οποίοι εξισλαμίσθηκαν το 1680 και όταν ξεκίνησε η επανάσταση του 1821 φανερώθηκαν και βοήθησαν σημαντικά των Αγώνα. Η επίσημη Εκκλησία θεωρούσε ότι δεν ήταν σωστή η άρνηση της Χριστιανικής πίστης, έστω και για λόγους σκοπιμότητας. Ωστόσο μεμονωμένοι ιεράρχες έβλεπαν με συγκατάβαση και συγχωρητική διάθεση τους κρυπτοχριστιανούς, όπως ο κρητικός Νεκτάριος Ιεροσολύμων (1664-1682)83.

-32-