Οι Επιστολές του Μ. Αντωνίου

  Το κεφάλαιο αυτό αποτελείται από τρία θέματα. Στο πρώτο, παρουσιάζουμε τις δύο παραδόσεις των Επιστολών, δηλαδή την κοπτοαραβική παράδοση και την ελληνική παράδοση, εκθέτοντας τις διαφορετικές μεταφράσεις των Επιστολών και τα πιο σημαντικά τους χειρόγραφα. Το δεύτερο αφορά την ιστορία του κειμένου, τις πηγές των μεταφράσεων και την πρωτότυπη γλώσσα σύνταξης των Επιστολών. Το τρίτο και τελευταίο θέμα αφορά τα σχετικά με το πρόσωπο του συγγραφέα και τη γνησιότητα των Επιστολών, το χρόνο της σύνταξης αυτών, τους παραλήπτες και την αφορμή της σύνταξης. 

 2-1 Οι δύο παραδόσεις των Επιστολών 

Το αραβικό κείμενο των Επιστολών αποτελείται από είκοσι Επιστολές, αποδιδόμενες όλες στον Άγιο Αντώνιο, παρά το γεγονός ότι στις άλλες μεταφράσεις των Επιστολών υπάρχει διαίρεσή των είκοσι Επιστολών σε δύο συλλογές. Η πρώτη συλλογή περιέχει μόνο Επτά Επιστολές, οι οποίες συγγενεύουν με τις πρώτες Επτά Επιστολές του  αραβικού κειμένου και αποδίδονται στον Άγιο Αντώνιο. Η δεύτερη συλλογή που έχει κοινά στοιχεία με τις υπόλοιπες Επιστολές του αραβικού κειμένου (δηλ. τις Επιστολές 8 έως 20), δεν αποδίδεται στον Άγιο Αντώνιο, αλλά στον διάδοχο και μαθητή του Αμμωνά. Συνεπώς, το αραβικό κείμενο περιέχει ενοποιημένες τις δύο συλλογές, που σύμφωνα με τις άλλες μεταφράσεις ανήκουν σε δύο συγγραφείς. Πρέπει να τονίσουμε ότι η ενσωμάτωση των δύο συλλογών σε μία ενιαία συλλογή δεν προκύπτει από την Αραβική μετάφραση, αλλά από το ίδιο το κοπτικό πρωτότυπο, σύμφωνα με τις σημειώσεις του Άραβα μεταφραστή (το έτος 1270 μ.Χ.), την μαρτυρία του Abu-el-Barakat Ibn Kabar133 τον 13ο αι. και τις παραπομπές του Αγίου Σενούντα (Shenute) και του διαδόχου του Βήσα (Besa) 134, όπως θα δούμε παρακάτω. 

 Συμπερασματικά, οι Επιστολές του Μ. Αντωνίου μας παραδίδονται  μέσω δύο παραδόσεων, από την κοπτο-αραβική παράδοση, που περιέχει 20 Επιστολές και από μία δεύτερη, που θα την ονομάσουμε ελληνική παράδοση, διότι όλες οι άλλες μεταφράσεις πραγματοποιήθηκαν, έχοντας ως βάση ένα απωλεσθέν ελληνικό κείμενο. Η παράδοση αυτή –όπως προαναφέραμε- διαιρεί αυτές τις Επιστολές σε δύο συλλογές, μία συλλογή, που αποδίδεται στον Άγιο Αντώνιο και η άλλη συλλογή στον διάδοχό του Αμμωνά. 

α) Οι Επιστολές κατά την Κοπτο-αραβική Παράδοση 

1- Το Κοπτικό Κείμενο 

Ο πρώτος που μνημονεύει αυτές τις Επιστολές είναι ο Άγιος Ιερώνυμος στο βιβλίο του De Viris illustribus (Περί Επιφανών Ανδρών) το 392 μ.Χ. Τις είχε διαβάσει σε μια ελληνική μετάφραση. Και σημειώνει: «Έγραψε ο Αντώνιος ο μοναχός – του οποίου τον βίο συνέγραψε ο Αθανάσιος, επίσκοπος Αλεξανδρείας– επτά Επιστολές στην Κοπτική γλώσσα προς διάφορα μοναστήρια. Αυτές οι Επιστολές είναι αποστολικές ως προς την μέθοδο και στο ύφος τους και είχαν μεταφραστεί στα ελληνικά. Η πιο σημαντική από αυτές είναι η Επιστολή προς Αρσινοΐτας»135 Έτσι, περιορίζει ο Ιερώνυμος τον αριθμό των Επιστολών σε επτά, τονίζοντας την σημαντικότερη από αυτές και παρουσιάζει την μέθοδο και το ύφος τους. Το πρωτότυπο κείμενο136 γράφηκε στην Κοπτική γλώσσα (Σαϊδική διάλεκτο). Από αυτή τη μορφή δεν διασώθηκε παρά μόνο ένα τμήμα χειρογράφου, που χρονολογείται στον έβδομο αιώνα και αποτελείται από δύο φύλλα. Περιέχουν το πρώτο μέρος της πέμπτης Επιστολής, το τελευταίο μέρος της τρίτης και όλη την τετάρτη (κατά την κοπτική αρίθμηση). Ο κώδικας περιείχε αρχικά τουλάχιστον τις πρώτες πέντε Επιστολές, και πιθανότατα τις Επτά ή είκοσι Επιστολές. Τα φύλλα είναι αριθμημένα στην μπροστινή σελίδα και την πίσω όψη από 57-60, η οποία κάνει τα φύλλα στο σύνολό τους 29-30137. Εκτός από αυτό το χειρόγραφο, έχουμε μερικές παραπομπές στα  κοπτικά από τις είκοσι Επιστολές, στα έργα του αγ. Σενούντα και του διαδόχου του Βήσα138. Αξίζει να σημειωθεί ότι, αν και ο Ιερώνυμος αναφέρει μόνο επτά κοπτικές Επιστολές, ωστόσο ο μεταφραστής του αραβικού κειμένου αναφέρει δύο κοπτικά χειρόγραφα, που περιέχουν είκοσι Επιστολές (το έτος 1270 μ.Χ.) και τον 13ο αιώνα ο Abu-elBarakat Ibn Kabar139 μνημονεύει ότι υπάρχουν 20 Επιστολές του Αγίου Αντωνίου. Όλα συνηγορούν ότι η κοπτική παράδοση από την εποχή του Αγίου Σενούντα αναγνώριζε τις δύο συλλογές των Επιστολών ως μια ομάδα.

-51-