ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ Θεολογική Προσέγγιση Των Επιστολών του Αγιου Αντωνιου

 Γνωστικισμός και Αυτογνωσία 

Α) Το νόημα της γνώσης 

 Ο Άγιος Αντώνιος τονίζει πάντα στις Επιστολές του ότι όλα τα είδη της γνώσης είναι συνδεδεμένα μεταξύ τους, όπως: «η γνώση του Θεού, η γνώση του εαυτού, η γνώση του χρόνου και η γνώση της σωτηρίας». Όλες αυτές οι γνώσεις εξαρτώνται η μία από την άλλη. Το περιεχόμενο των Επιστολών υποδηλώνει τη στενή μεταξύ τους σχέση με τον ίδιο ουσιαστικά τρόπο, που υπήρχε τότε για τη γνώση στη Σχολή της Αλεξανδρείας με την πλατωνική της κληρονομιά. Αυτή η άποψη θεωρεί ότι «να γνωρίζεις» σημαίνει, να αποτελέσεις μέρος αυτού, γνώση δεν σημαίνει να έχεις πληροφορίες για κάποιο πράγμα, αλλά να ταυτίζεσαι αρμονικά μαζί του. Και περισσότερο από αυτό, μπορείς να γνωρίσεις αυτό, που έχεις φυσική κλίση μπροστά του. Ο άνθρωπος, μπορεί να γνωρίσει το Θεό όταν έχει σύνδεση με τον Θεό, όχι μόνο να έχει πληροφορίες για το Θεό, αλλά και όταν συμμετέχει πραγματικά στη φύση του Θεού 

Β) Τι είναι η αυτογνωσία; 

 Είναι η προσπάθεια του ανθρώπου να γνωρίσει και να αντιληφθεί τη λογική του φύση, και να αποκτήσει τη σοφία -και στη συνέχεια την αρετή- όχι από το εξωτερικό του περιβάλλον, αλλά από τον ίδιο τον εαυτό του, όταν γυρίσει και ανακαλύψει την πνευματική του ουσία, η οποία είναι η λογική του φύση, για το λόγο αυτό, πάντα ονομάζει ο Άγιος τα τέκνα του «λογικοί άνθρωποι, που μπορούν να καταλάβουν», «Σας γράφω, τέκνα μου, όπως ταιριάζει σε λογικούς ανθρώπους» και πάντα αναφέρει το χωρίο (Πρμ. 9:9), για τη σημασία της σοφίας. Και αφού αντικρίζει ο Άγιος τον άνθρωπο ως λογική φύση, τον προσφωνεί με τα πνευματικά του ονόματα, όχι με τα σωματικά, που θα χαθούν, δηλώνοντας με τον τρόπο αυτό την πνευματική του αγάπη, όχι τη σωματική, διότι ο,τιδήποτε έχει σχέση με το σώμα, δεν είναι σταθερό ούτε μόνιμο. Η αυτογνωσία ταυτίζεται, ακόμη, με τη γνώση της λογικής φύσης στην αρχέγονη της κατάσταση, πριν από την είσοδο της αμαρτίας. Παρατηρούμε εδώ ότι ο Άγιος χρησιμοποιεί την έκφραση «αρχέγονη κατάσταση», που μπορεί να κατανοηθεί φιλοσοφικά και ταυτόχρονα θεολογικά, δηλαδή με την χριστιανική της αντίληψη για την αρχέγονη κατάσταση του ανθρώπου πριν την πτώση, η οποία είναι η «κατά εικόνα και καθ’ ομοίωση» ή με την πλατωνική αντίληψη, η οποία είναι η επιστροφή του ανθρώπου σε όσα είναι αυθεντικά και γνήσια στα βάθη της ψυχής του. 

Γ) Η σημασία της αυτογνωσίας 

 Η αυτογνωσία του Αγίου δεν είναι το τέρμα (σκοπός), αλλά αποτελεί το θεμέλιο, μέσω του οποίου μπορεί ο άνθρωπος να γνωρίσει το Θεό. Η σημασία της αυτογνωσίας οφείλεται στο γεγονός ότι χωρίς την απόκτησή της δεν μπορούμε να γνωρίσουμε το Θεό ούτε να αναγνωρίσουμε την οικονομία Του προς τα δημιουργήματα Του333. 

 Δ) Πώς μπορεί ο άνθρωπος να την αποκτήσει; 

 Αν και η λογική φύση είναι το αντικείμενο της αυτογνωσίας, όπως αναφέραμε, η απόκτησή της, επίσης, πραγματοποιείται μέσω αυτής. Και τονίζει ο Άγιος ότι για να μπορέσει ο άνθρωπος να αποκτήσει την αυτογνωσία, πρέπει να απελευθερωθεί από την αμαρτία334. 

 Ε) Ο μοναχικός γνωστικισμός. 

 Μολονότι οι απολογητές Πατέρες, όπως ο Κλήμης Αλεξανδρείας, προσπάθησαν να παρουσιάσουν μέσα στο χριστιανικό θεολογικό πλαίσιο το χριστιανικό γνωστικισμό, εντούτοις παρατηρούμε ότι ο Άγιο Αντώνιος μας παρουσιάζει το μοναχικό γνωστικισμό. Και αυτό διότι μερικές φορές εκθέτει τη γνώση αυτή με ασκητική τάση, απομακρυσμένη, δηλαδή, από την πλατωνική της μορφή, όπου τονίζει τη γνώση του ανθρώπου για τη ντροπή και το θάνατό του, και τη γνώση των σατανικών τεχνασμάτων. Ενδιαφέρεται πολύ για δύο αρετές, την ταπείνωση και τη διάκριση. Η πρώτη, δηλαδή, η ταπείνωση σχετίζεται με την αυτογνωσία, διότι η απόκτησή της προκύπτει από την κατανόηση της ανθρώπινης αδυναμίας και την γνώση του ανθρώπου για την ατίμωσή του. Η δεύτερη, δηλαδή, η διάκριση συνδέεται με τη γνώση των πραγμάτων και τη σοφία.

-162-