4.2 Η Σερβική Εκκλησία υπό τον τσάρο Στέφανο Δουσάν – Οι σχέσεις της με το Οικουμενικό Πατριαρχείο
Η παραχώρηση πλήρους Αυτοκεφαλίας στη Σερβική Εκκλησία δεν αποδυνάμωσε τους πνευματικούς της δεσμούς ούτε έπληξε τις σχέσεις της με το Οικουμενικό Πατριαρχείο, οι οποίες διατηρήθηκαν ειρηνικές, θερμές και αδιατάρακτες επί 127 συναπτά έτη, με την αύξηση, μάλιστα, και τη σταθεροποίηση της επιρροής του Οικουμενικού Θρόνου στον χώρο της80 . Μέχρι το 1346, οπότε ο Κράλης (Τσάρος) της Σερβίας Στέφανος Δουσάν, επωφελούμενος της ακαταστασίας και της αποδιοργάνωσης του Βυζαντίου εξαιτίας της εμφύλιας σύγκρουσης του Αυτοκράτορα Ανδρόνικου Β΄ με τον εγγονό του, Ανδρόνικο, επέκτεινε κατά πολύ τις σερβικές κτήσεις. Κατέλαβε περιοχές που ανήκαν στην Αυτοκρατορία της Κωνσταντινούπολης, ανάμεσα στις οποίες και την πόλη των Σερρών, την οποία κατέστησε το 1345 νέα πρωτεύουσα του Σερβικού κράτους. Οι εντυπωσιακές επιτυχίες του εναντίον των Βυζαντινών, ενίσχυσαν τη φιλοδοξία του να διαλύσει την παρηκμασμένη Βυζαντινή Αυτοκρατορία και να ιδρύσει μια νέα, Σερβοβυζαντινή, με ηγεμόνα τον ίδιο81 . Αυτοαποκαλείτο «Βασιλεύς και Αυτοκράτωρ Σέρβων και Ρωμαίων», τίτλο που άρχισε να χρησιμοποιεί πραξικοπηματικά και αυθαίρετα μετά τη μεταφορά της έδρας του βασιλείου του στις Σέρρες82 . Η αυθαίρετη αυτοτιτλοφόρηση του Δουσάν, σ’ ένα πρώτο επίπεδο, και η επακολουθήσασα αντικανονική ανακήρυξη το 1346 του Σέρβου Αρχιεπισκόπου Ιωαννίκιου σε Πατριάρχη -ως απαραίτητου προαπαιτούμενου για την άνοδο του Σέρβου ηγεμόνα στον αυτοκρατορικό θρόνο- από Τοπική Σύνοδο στα Σκόπια με υπέρβαση των δικαιωμάτων και των αρμοδιοτήτων της, χωρίς τη συγκατάθεση της αρμόδιας εκκλησιαστικής αρχής, του Πατριαρχείου Κωνσταντινούπολης, ήταν εύλογο να δυσαρεστήσουν τον Οικουμενικό Θρόνο. Συγκεκριμένα, δυσαρρέστησαν τον Οικουμενικό Θρόνο, αφενός η ανακήρυξη της Σερβικής Εκκλησίας σε Πατριαρχείο, υπερβαίνοντας ως εκκλησιαστική ενέργεια τα κανονικά εσκαμμένα, έθιγε το κύρος και την περιωπή του. Και αφετέρου η απόσπαση από τη δικαιοδοσία του μεγάλου αριθμού μητροπόλεων, συρρικνώνοντας σημαντικά τη σφαίρα της πνευματικής του επιρροής και αποδυναμώνοντας σοβαρά την ισχύ και την εκκλησιαστική εξουσία του83 . Η έμπρακτη, όμως, έκφραση της έντονης δυσαρέσκειας του Οικουμενικού Πατριαρχείου καθυστέρησε, λόγω της αδυναμίας του να αντιδράσει, για ένα αρκετά μεγάλο διάστημα 6-7 χρόνων και εκδηλώθηκε γύρω στα 1353 -κι αφού το Σερβικό κράτος είχε εμπλακεί σε εχθροπραξίες με το Βυζάντιο στο πλαίσιο μιας απροκάλυπτης επεκτατικής πολιτικής του ηγεμόνα του- υπό τη μορφή αφορισμού του Στέφανου Δουσάν, του Ιωαννίκιου, της Συνόδου του και όλου του Σερβικού λαού84 . Στον γενικό αυτό αφορισμό, ο οποίος υπαγορεύτηκε από τον Βυζαντινό Αυτοκράτορα Ιωάννη Στ΄ Κατακουζηνό με στόχο την αμαύρωση του κύρους του Στέφανου Δουσάν ως υπαίτιου της διατάραξης τόσο των εκκλησιαστικών όσο και των πολιτικών σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών85 , είναι χαρακτηριστικό ότι δεν αντέδρασαν οι λοιπές Αυτοκέφαλες Ορθόδοξες Εκκλησίες. Με τη στάση τους αύτη, με τη σιωπή τους, υποδηλώναν τη σαφή αναγνώριση της αποκλειστικής δικαιοδοσίας του Οικουμενικού Θρόνου στην προαγωγή μιας Τοπικής Ορθόδοξης Εκκλησίας σε Πατριαρχείο86 και του ρυθμιστικού του ρόλου στην κορυφή της πυραμίδας της Ανατολικής Εκκλησίας. Από το μέρος του Δουσάν υπήρξε εμφανή συναίσθηση της υπέρβασης της υπάρχουσας εκκλησιαστικής τάξης πραγμάτων που διέπραξε και μια κάποια μεταμέλεια για τις πράξεις του. Κυρίως όμως η συνειδητοποίηση των επιπτώσεων που είχε στο σερβικό κράτος και στον σερβικό λαό η σκληρή πνευματική «τιμωρία» των αυθαίρετων και προκλητικών ενεργειών του, τον οδήγησαν από τις πρώτες κιόλας μέρες του αφορισμού σε προσπάθειες συμφιλίωσης με τη Μητέρα Εκκλησία και αποκατάστασης των σχέσεων Σερβίας και Βυζαντίου, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Θα χρειασθεί να περάσει μια εικοσαετία περίπου, να μεσολαβήσει ο θάνατος του Δουσάν και να επέλθει η περαιτέρω εξασθένηση του Βυζαντινού κράτος και ο κατακερματισμός του Σερβικού για να ανοίξει ο δρόμος προς τη άρση της ανωμαλίας και την αποκατάσταση των σχέσεων των δύο Εκκλησιών και των δύο λαών κάτω και από την πίεση του όλο και πιο αισθητού τουρκικού (οθωμανικού) κινδύνου, που έκανε ολοένα πιο επιτακτική την ανάγκη της βυζαντινοσερβικής συμμαχίας87 . Μέσα σ’ αυτό το δυσμενές για το Βυζαντινό και το Σερβικό κράτος κλίμα, ο Οικουμενικός Πατριάρχης Φιλόθεος ήρε το 1375 και κατ’ εντολή του Αυτοκράτορα Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγου τον αφορισμό και αναγνώρισε την κανονικότητα του Σερβικού Πατριαρχείου και τον τίτλο του Σέρβου Πατριάρχη. 88 Με την κίνηση αυτή αποκαταστάθηκε το θεσμικό κύρος του Οικουμενικού Πατριάρχη ως αποκλειστικού δικαιοδότη στην παροχή εκκλησιαστικής Αυτοκεφαλίας και το γόητρο της Εκκλησίας της Κωνσταντινούπολης ως «Καθολικής Μητέρας» των Τοπικών Ορθοδόξων Εκκλησιών τόσο κατ’ όνομα όσο και κατ’ ουσίαν.
-41-
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου