Ήρθε η ώρα της ΑΟΖ; Οδεύουμε, τελικά, προς τη Χάγη;

 “Δεν έχεις τίποτα να φοβηθείς, αλλά τον φόβο τον ίδιο”, είχε πει ο Πρόεδρος Ρούσβελτ -ως να αναφερόταν στην Ελλάδα…

Ο καθηγητής Θεόδωρος Καρυώτης. Φωτογραφία Εκδόσεις Λιβάνη 01/10/2024

Του καθηγητή ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΚΑΡΥΩΤΗ

Ουάσιγκτον, Ηνωμένες Πολιτείες

Ξαφνικά άλλαξε το σκηνικό. Οι ψίθυροι ξεκίνησαν από την έδρα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ), την ίδια έδρα που πριν 42 χρόνια, η Τουρκία καταψήφισε την Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας, κυρίως για το θέμα της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζωνης (ΑΟΖ).

Έτσι οι ηγέτες της Ελλάδας και της Τουρκίας στην προ ημερών συνάντηση τους στη Νέα Υόρκη τόλμησαν να πουν ότι εξετάζουν την προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης για να οριοθετήσουν ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδα στο Αιγαίο Αρχιπέλαγος και στην Ανατολική Μεσόγειο.

Συγκεκριμένα, ο πρωθυπουργός της Ελλάδας Κυριάκος Μητσοτάκης δήλωσε στην τελευταία του ομιλία στη Νέα Υόρκη:

“Η Ελλάδα είναι πρόθυμη να εργαστεί για την επίλυση του μοναδικού εκκρεμούς σημαντικού ζητήματος με τη γείτονα: την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο. Δεν έχουμε μπορέσει να διευθετήσουμε αυτή τη διαφορά επί περισσότερα από 40 χρόνια, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι είναι μοιραίο να παραμείνει άλυτη.

Και άκουσα με χαρά τον Πρόεδρο Erdoğan να λέει ότι η οριοθέτηση θαλάσσιων ζωνών σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο είναι προς το κοινό συμφέρον ολόκληρης της περιοχής της Ανατολικής Μεσογείου.

Είμαι πεπεισμένος ότι σήμερα έχουμε ένα παράθυρο ευκαιρίας και θα πρέπει να είμαστε αρκετά τολμηροί και αρκετά σοφοί ώστε να αδράξουμε αυτή την ευκαιρία. Αλλά αν πρόκειται να προσπαθήσουμε θα πρέπει και οι δύο πλευρές να υιοθετήσουμε μια συνεπή προσέγγιση σε κάθε πτυχή της συμπεριφοράς μας.”

ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΑΟΖ;

Έχουν περάσει 42 χρόνια από την δημιουργία της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) και ακόμα λίγοι γνωρίζουν τι ακριβώς σημαίνει και τι προβλέπει η Σύμβαση του Δίκαιου της Θάλασσας (UNCLOS) για τις θαλάσσιες ζώνες. Έχω ένα παιδικό φίλο που πάντα μου αναφέρει, όταν με βλέπει στην Αθήνα: ¨Ρε Καρυώτη, ακόμα ασχολείσαι με την ΑΖΟΡ;»

Με την βοήθεια του παρακάτω χάρτη θα προσπαθήσω να εξηγήσω τις έννοιες των θαλασσίων ζωνών.

ΧΑΡΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΙΩΝ ΖΩΝΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ UNCLOS

Πηγή: Υπουργείο Εξωτερικών Νέας Ζηλανδίας

Πολλοί πιστεύουν ότι η ΑΟΖ ξεκινά μετά από τα χωρικά ύδατα. Μέγα λάθος! Όπως βλέπετε από τον παραπάνω χάρτη, η ΑΟΖ ξεκινά από εκεί που αρχίζουν τα χωρικά ύδατα. Το μέγεθος της ΑΟΖ μας είναι το ίδιο είτε με χωρικά ύδατα 6 ν.μ., είτε 12 ν.μ., μια και η αύξηση σε 12 ν.μ., όπως είδαμε παραπάνω, δεν επηρεάζει το μέγεθος της ΑΟΖ. Για να είμαστε και δίκαιοι, έχει υπολογιστεί ότι η ΑΟΖ μας, με εύρος αιγιαλίτιδας ζώνης 6 ν.μ. κατέχει το 94% του Αιγαίου, ενώ με 12 ν.μ. θα κατέχει το 95%!

ΧΑΡΤΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΟΖΠηγή: Global Marine Database, General Dynamics, Herndon, Virginia.

Τον παραπάνω χάρτη θα παρουσιάσει η Ελλάδα , αν φτάσουμε στη Χάγη, ενώ η Τουρκία θα παρουσιάσει την «Γαλάζια Πατρίδα»

ΧΑΡΤΗΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΝΟΜΗΣ ΓΑΛΑΖΙΑΣ ΠΑΤΡΙΔΑΣΠηγή: Υπουργείο Εθνικής Άμυνας Τουρκίας

Η ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΖΩΝΗ

Ένα από τα πιο σημαντικά έργα της Διάσκεψης του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας ήταν η δημιουργία και κωδικοποίηση του θεσμού της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ).

Έτσι, δόθηκε ένα τέλος στην χαώδη κατάσταση που επικρατούσε μέχρι τότε στο Διεθνές Δίκαιο Αλιείας. Με βάση τα άρθρα 55, 56, 57 της νέας Σύμβασης (1982), ως Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη ορίζεται η πέραν και παρακείμενη της αιγιαλίτιδας ζώνης περιοχή, το πλάτος της οποίας μπορεί να φθάσει τα 200 ναυτικά μίλια (ν.μ.) από τις γραμμές βάσης από τις οποίες μετρείται το πλάτος της αιγιαλίτιδας ζώνης.

Εντός της ΑΟΖ το παράκτιο κράτος ασκεί κυριαρχικά δικαιώματα σε θέματα που έχουν σχέση με την εξερεύνηση, την εκμετάλλευση, την διατήρηση και διαχείριση των φυσικών πηγών ζώντων ή μη, των υδάτων, του βυθού και υπεδάφους της θάλασσας, καθώς και κυριαρχικά δικαιώματα, που αφορούν στην εξερεύνηση και οικονομική εκμετάλλευση των ρευμάτων και των υπερκείμενων της θάλασσας ανέμων.

Τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις των παράκτιων και άλλων κρατών που αφορούν στα θέματα της αλιείας μέσα στην ΑΟΖ καθορίζονται στην Σύμβαση από τα άρθρα 51, 55, 56, 58-73, 115 και 123, ενώ στις περιοχές της ανοικτής θάλασσας η αλιεία ρυθμίζεται από τα άρθρα 116-120. Επιπλέον, στο Παράρτημα Ι της Σύμβασης αναφέρονται τα αποδημητικά είδη ψαριών που βρίσκονται μέσα ή έξω από αυτή την ζώνη.

Εάν όλα τα παράκτια κράτη κάνουν χρήση των δικαιωμάτων τους σε ΑΟΖ 200 ν.μ., τότε η περιοχή των ωκεανών που θα ανήκει σ’ αυτά τα κράτη θα καλύπτει γύρω στα 37,7 εκατ. τετρ. ν.μ. ή το 35,8% της παγκόσμιας θαλάσσιας επιφάνειας. Μέσα στην επικυριαρχία αυτών των ζωνών περιλαμβάνονται πάνω από το 90% της παγκόσμιας αλιείας, πάνω από το 87% των υδρογονανθράκων και γύρω στο 10% των πολυμεταλλικών κονδύλων.

Επομένως, εύκολα μπορεί κανείς να αντιληφθεί την κρίσιμη σημασία που έχει η ΑΟΖ όχι μόνο για το Δίκαιο της Θάλασσας, αλλά γενικότερα για την παγκόσμια οικονομία και τις διεθνείς οικονομικές σχέσεις.

Κανείς δεν αμφισβητεί τέσσερις βασικές θέσεις σε σχέση με την ΑΟΖ:Η ΑΟΖ αποτελεί πλέον αναμφισβήτητα μέρος του εθιμικού διεθνούς δικαίου από τότε που η UNCLOS τέθηκε σε ισχύ στις 16 Νοεμβρίου 1994.

Η ΑΟΖ, σε αντίθεση με την υφαλοκρηπίδα, δεν ανήκει στο παράκτιο κράτος ipso jure, αλλά πρέπει σαφώς να ανακηρυχθεί από αυτό. Εάν δεν συμβεί κάτι τέτοιο, ΑΟΖ απλώς δεν υφίσταται. Η θαλάσσια περιοχή (η επιφάνεια και τα υπερκείμενα ύδατα) που δεν θα ανακηρυχθεί ως ΑΟΖ, αποτελεί νομικώς μέρος της ανοικτής θάλασσας.

3. Το νομικό περιεχόμενο αυτού του νέου θεσμού του διεθνούς δικαίου, ορίζεται από το 5ο Μέρος της Σύμβασης. Τα παράκτια κράτη δεν μπορούν να υπερβαίνουν τους περιορισμούς που τους έχουν επιβληθεί από το 5ο Μέρος της Σύμβασης σχετικά με τα δικαιώματά, τις δικαιοδοσίες και τις υποχρεώσεις τους. Έτσι “άλλα” κράτη έχουν δικαιώματα στην ΑΟΖ ενός παράκτιου κράτους και το παράκτιο κράτος δεν μπορεί να δημιουργήσει ΑΟΖ που να υπερβαίνει τα 200 ν.μ.

4. Κανένα κράτος ή ομάδα κρατών δεν έχει το δικαίωμα να ισχυρισθεί ότι κάποιο παράκτιο κράτος δεν μπορεί να ανακηρύξει την δική του ΑΟΖ. Αν και πότε ένα παράκτιο κράτος ανακηρύξει τη δική του ΑΟΖ ανήκει εντελώς στη δική του δικαιοδοσία.

Το αριστούργημα Βενιζέλου

Λίγες ημέρες πριν λήξει η θητεία του ως Υπουργού Εξωτερικών, ο Ευάγγελος Βενιζέλος, γνωρίζοντας τις δυσκολίες που θα αντιμετώπιζε η νέα κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ, έκανε ένα μεγάλο δώρο στον Νίκο Κοτζιά.

Στις 14 Ιανουαρίου 2015 η Ελλάδα κατέθεσε μια δήλωση στα Ηνωμένα Έθνη που συμπληρώνει τη δήλωση που είχε κάνει το 1994 σχετικά με την αποδοχή της υποχρεωτικής δικαιοδοσίας του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης. Με την νέα δήλωση, η Ελλάδα εξαιρεί από την δικαιοδοσία της Χάγης τρεις κατηγορίες διαφορών.

Οποιαδήποτε διαφορά σχετικά με στρατιωτικές δραστηριότητες και μέτρα που λαμβάνονται από την Ελληνική Δημοκρατία για την προστασία της κυριαρχίας και της εδαφικής ακεραιότητας, για σκοπούς εθνικής άμυνας, καθώς και για την προάσπιση της εθνικής ασφάλειας.

Οποιαδήποτε διαφορά σχετικά με τα σύνορα της Ελλάδας ή εδαφικής κυριαρχίας, συμπεριλαμβανομένων των διαφορών για το εύρος και τα όρια της αιγιαλίτιδας ζώνης και του εθνικού εναερίου χώρου.

Οποιαδήποτε διαφορά την οποίαν ένα άλλο κράτος μπορεί στο μέλλον να αποδεχθεί μονομερώς την υποχρεωτική δικαιοδοσία του Δικαστηρίου με σκοπό να προσφύγει κατά της Ελλάδας σε σχέση με μια συγκεκριμένη διαφορά ή το κράτος αυτό αμέσως μετά την δήλωση αποδοχής της υποχρεωτικής δικαιοδοσίας της Χάγης ή σε διάστημα μικρότερο του ενός έτους από την κατάθεση της δήλωσης αυτής, προσφύγει κατά της χώρας μας μονομερώς.

Αυτή ήταν μια ιδιοφυής κίνηση του Βενιζέλου, γιατί δίνεται η δυνατότητα στην Ελλάδα να αξιολογήσει τη δήλωση του άλλου κράτους και να αποφασίσει εάν επιθυμεί την επίλυση της διαφοράς από το ΔΔΧ. Έτσι εάν η Τουρκία προσφύγει μονομερώς στη Χάγη και η Ελλάδα κρίνει ότι θίγονται ζητήματα εθνικού συμφέροντος, η Ελλάδα μπορεί να αποσύρει τη δική της δήλωση μέσα σε 12 μήνες.Ο καθηγητής Θεόδωρος Καρυώτης και το βιβλίο του “Η ΑΟΖ της Ελλάδας”, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΛΙΒΑΝΗ

Ταυτόχρονα, μια ημέρα αργότερα, στις 15 Ιανουαρίου 2015, η Ελλάδα κατέθεσε μια επιπρόσθετη δήλωση στον Γενικό Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών, στο πλαίσιο της Σύμβασης του Δίκαιου της Θάλασσας, με την οποίαν εξαιρεί το Διεθνές Δικαστήριο Δικαίου της Θάλασσας, που εδρεύει στο Αμβούργο, από την επίλυση των διαφορών που έχουν σχέση με την οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών. Το άρθρο 298 της Σύμβασης δίνει το δικαίωμα εξαίρεσης για τέτοιου είδος διαφορές και υπάρχουν κράτη της ΕΕ όπως η Ιταλία, η Ισπανία, η Πορτογαλία και η Γαλλία που έχουν ήδη κάνει χρήση αυτού του άρθρου.

ΤΟ ΘΕΜΑ ΤΗΣ ΧΑΓΗΣ

Είναι δύσκολο και ίσως παράτολμο να επιχειρήσει κάποιος να προβλέψει τι είδους απόφαση θα λάβει το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης (ΔΔΧ), σε περίπτωση που τελικά παραπεμφθεί σ’ αυτό η ελληνοτουρκική διαφορά για την υφαλοκρηπίδα και την ΑΟΖ του Αιγαίου Αρχιπελάγους και της Ανατολικής Μεσογείου.

Μελετώντας όμως τις προηγούμενες αποφάσεις του Διεθνούς Δικαστηρίου σε παρεμφερείς διαφορές, μπορούμε να εικάσουμε ότι το Δικαστήριο θα χρησιμοποιήσει σ’ αυτή την περίπτωση την αρχή της “ίσης απόστασης-ειδικών περιστάσεων” αντί μόνο της αρχής της ίσης απόστασης (μέσης γραμμής).

Αν και δεν μπορούμε να συμπεράνουμε ότι μια ζώνη 12 ν.μ. γύρω από τα νησιά θα είναι η εμπειρική μέθοδος για τις επόμενες αποφάσεις οριοθέτησης του Διεθνούς Δικαστηρίου, μπορούμε ωστόσο να επιμείνουμε ότι ξεκάθαρα η ΑΟΖ ενός νησιού δεν μπορεί να είναι μικρότερη από το διεθνώς καθιερωμένο και αναγνωρισμένο μέγιστο της αιγιαλίτιδας ζώνης.

Εάν μια ζώνη 12 ν.μ. δοθεί στα ελληνικά νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, τότε η ΑΟΖ της Τουρκίας θα είναι περιορισμένη. Εάν η οριοθέτηση γίνει με βάση την νέα Σύμβαση του Δικαίου της Θάλασσας του 1982, η Τουρκία θα λάβει μόνο 7,5% της συνολικής έκτασης του Αιγαίου. Αλλά, αφού το Διεθνές Δικαστήριο, με τις τελευταίες αποφάσεις του, έχει δώσει έμφαση στις αρχές της δικαιοσύνης (επιείκειας), η περιοχή που θα λάβει η Τουρκία θα είναι περίπου 10-12% του συνόλου της ΑΟΖ του Αιγαίου, με την προϋπόθεση βέβαια ότι τα ελληνικά νησιά δικαιούνται μιάς ζώνης 12 ναυτικών μιλίων.

Το κύριο πρόβλημα που θα αντιμετωπίσει η Ελλάδα στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης είναι αυτό του Καστελόριζου και της Στρογγύλης, διότι το Δικαστήριο, σε περιπτώσεις που ένα νησάκι βρίσκεται μπροστά σ’ ένα τεράστιο ηπειρωτικό χώρο ενός άλλου κράτους , ποτέ δεν δίνει «πλήρη επήρεια» σε αυτό το νησάκι.

Εάν συμβεί κάτι τέτοιο τότε η Ελλάδα δεν θα έχει θαλάσσια σύνορα με την Κύπρο. Γι’ αυτό το λόγο η απραξία των ελληνικών κυβερνήσεων τα τελευταία 42 χρόνια να μην ανακηρύξουν ΑΟΖ και να προχωρήσουν σε οριοθέτηση ΑΟΖ με την Κύπρο, αποτελεί ένα τραγικό σφάλμα.

Επίλογος

Ο πρέσβης επί τιμή, Αλέξανδρος Μαλλιάς επισημαίνει πώς αν η αναφορά Ερντογάν στο θέμα των θαλασσίων ζωνών σηματοδοτεί μεταβολή στις θέσεις της Άγκυρας, θα αποτελέσει ευχάριστη έκπληξη. Επισημαίνει ωστόσο πως ο χρόνος θα δείξει τι ακριβώς εννοεί ο Τούρκος Πρόεδρος με την συγκεκριμένη τοποθέτηση.

Έχω κουραστεί να ακούω τους Αμερικανούς να διαπιστώνουν, για τις ελληνικές κυβερνήσεις «you are always reactive and never proactive». Θα γνωρίζουμε εάν βαδίζουμε προς την Χάγη, όταν τον Γενάρη του 2025 ο Μητσοτάκης και ο Ερντογάν θα ξανασυναντηθούν στην Αγκυρα.

Υποψιάζομαι ότι ίσως κανείς από τους δύο ηγέτες να μην ξέρει ακόμη πόσο βαθιά θα προχωρήσει . Όπως είπε κάποτε ο Πρόεδρος Ρούσβελτ «we have nothing to fear but fear itself» (“δεν έχεις τίποτα να φοβηθείς, αλλά τον φόβο τον ίδιο”).

https://hellasjournal.com/2024/10/irthe-i-ora-tis-aoz-odevoume-telika-pros-ti-chagi-den-echis-tipota-na-fovithis-alla-ton-fovo-ton-idio-iche-pi-o-proedros-rousvelt-os-na-anaferotan-stin-ellada/