3.3 Η Ρωσική Εκκλησία υπό την κυριαρχία των Μογγόλων: Η Μόσχα νέα πρωτεύουσα
Στο πλαίσιο των ιστορικών εξελίξεων στο εσωτερικό του ρωσικού κράτους κατά τη μακρά περίοδο της μογγολικής κυριαρχίας, η Ρωσική Εκκλησία, ύστερα από μια περίοδο βαθιάς κρίσης, την οποία βίωσε μετά την κατάλυση της ηγεμονίας του Κιέβου36 , άρχισε να ανακάμπτει και να ανασυγκροτείται. Στην ανασυγκρότησή της συνέβαλε, εκτός των άλλων, και η εύνοια, την οποία επέδειξαν σ’ αυτή οι κατακτητές, μετά τις βιαιότητες και τις καταχρήσεις της πρώτης περιόδου της κατάκτησής τους, παραχωρώντας της, στη βάση μιας πολιτικής «θρησκευτικής αδιαφορίας ή και ανεξιθρησκείας … σχετική ελευθερία και ανεξαρτησία, την οποία σπάνια γνώρισε ακόμη και υπό τους σπαρασσόμενους ορθοδόξους ηγεμόνες της Ρωσίας» 37 .
Καθοριστικής σημασίας κίνηση για την εκ βάθρων αναδιοργάνωσή της υπήρξε -η υπό τον τότε Μητροπολίτη Μάξιμο- μεταφορά της έδρας της στο Βλαδιμήρ, κοντά στην πρωτεύουσα της ηγεμονίας της Μόσχας, διότι το Κίεβο είχε σχεδόν ερημωθεί από της επιδρομές και τις λεηλασίες. Η πόλη αυτή ιδρύθηκε στα 1260 από τον πρίγκιπα Αλέξανδρο Νέφσκυ στη θέση της κατειλημμένης πόλης του Κιέβου και ως διαδόχου της38 . Η με συνοδική απόφαση επικύρωση από το Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης της μετακίνησης της Ρωσικής Εκκλησίας, ως Μητρόπολης Κιέβου και Πάσης Ρωσίας, προκάλεσε πλήθος δυναμικών αντιδράσεων εκ μέρους των ηγεμόνων των λοιπών ρωσικών επαρχιών, νοούμενη ως ένδειξη εύνοιας στους ηγεμόνες της Μόσχας. Δημιούργησε σοβαρές εμπλοκές στο εσωτερικό της που απείλησαν προς στιγμήν την ενότητα κι αυτή την ίδια την ύπαρξή της εξαιτίας ενός ενδεχόμενου διαμελισμού της σε πολλές μικρές μητροπόλεις και την ενσωμάτωσή τους σε γειτονικές Εκκλησίες39 . Τον κίνδυνο αυτόν απέφυγε χάρη αφενός, στις εξελίξεις στην πολιτική ζωή της Ρωσίας, όπως μεταφράστηκαν στην αυξανόμενη κατά τον 14ο αιώνα δύναμη της ηγεμονίας της Μόσχας και την θέση υπεροχής της έναντι των άλλων ηγεμονιών, αφετέρου, στην πεισματώδη και σταθερά αρνητική αντίδραση του Οικουμενικού Θρόνου στη διάσπασή της. Την ίδια περίοδο σταδιακά κατακτώνται ισχυρότερες και μη ηγεμονίες στον γεωγραφικό περίγυρο και το κράτος της Ρωσίας γιγαντώνεται. Είναι η περίοδος που στη ρωσική ιστοριογραφία αναφέρεται ως «συλλογή της Ρωσικής γης». Ομοίως σημαντική και η συμβολή των κατά σειρά μητροπολιτών της, ανθρώπων πεπαιδευμένων και αξιόλογων με πλούσια πνευματικά και διοικητικά προσόντα, οι οποίοι υπερασπίσθηκαν σθεναρά το ενιαίο της υπό τη δικαιοδοτική υπαγωγή της στο Πατριαρχείο40 .
Η κατάσταση άλλαξε στα μέσα του 14ου αιώνα με αφορμή την υπογραφή από τη Μητέρα-Εκκλησία της ένωσής της με την παπική στη Σύνοδο της Φερράρας-Φλωρεντίας (1438-9) –σε μια περίοδο που η Αυτοκρατορία του Βυζαντίου αντιμετώπιζε έκρυθμες καταστάσεις υπό τον επαπειλούμενο ορατό κίνδυνο της κατάκτησής της από τους Οθωμανούς. Η εν λόγω ενέργεια, προσλαμβανόμενη από τους Ρώσους -με εκκλησιαστικά κριτήρια και χωρίς εμβάθυνση στην πολιτική της διάσταση- ως ενέργεια αιρετική, προσέκρουσε στο αίσθημα της αναπτυσσόμενης εθνικής και θρησκευτικής τους αυτοσυνειδησίας. Κατόπιν αυτού το αποτέλεσμα ήταν η Εκκλησία της Κωνσταντινούπολης να καταδικαστεί στη συνείδησή τους, όπως και στη ρωσική πολιτική, ως ουνιτική, ενώ παράλληλα, άρχισε να αναπτύσσεται η αντίληψη πως η μόνη Εκκλησία που είναι προορισμένη να διαφυλάξει αλώβητη την ορθόδοξη πίστη στη βάση της πατερικής παράδοσης είναι αυτή της Ρωσίας41 .
Τα διαδραματιζόμενα στις σχέσεις της Ρωσικής Εκκλησίας με το Πατριαρχείο περιέπλεξε η ατυχής και άστοχη πολιτική του Οικουμενικού Θρόνου με το να καθυστερήσει επί διετία την αποστολή μητροπολίτη για την πλήρωση της θέσης του αποθανόντα το 1431, Μητροπολίτη Φωτίου. Ταυτόχρονα αρνήθηκε (σ.σ. το Φανάρι) να επικυρώσει διά χειροτονίας την εκλογή από Τοπική Σύνοδο στη Μόσχα του Ιωνά ως επίσημα προβεβλημένου από τον ηγεμόνα της Ρωσίας Βασίλειο Βασίλιεβιτς διαδόχου του αποβιώσαντος. Ο λόγος ήταν η καθυστέρηση αυτού να μεταβεί στην Κωνσταντινούπολη για να λάβει την πατριαρχική ευλογία, κατά το κανονικό έθος και αντ αυτού επελέγη ο Έλληνας Ισίδωρος να σταλεί ως Μητροπολίτης Ρωσίας42 . Οι θέσεις του τελευταίου στη Σύνοδο της Φερράρας - Φλωρεντίας, η θερμή υποστήριξη -με κριτήρια πρωτευόντως φιλοσοφικά και εθνικά και δευτερευόντως, θεολογικά και εκκλησιαστικά- της ένωσης της Ανατολικής με τη Δυτική Εκκλησία και οι προσωπικές πρωτοβουλίες του για την εξυπηρέτηση του σκοπού της, οδήγησαν στην καθαίρεση αυτού από την Τοπική Σύνοδο επισκόπων και στον εγκλεισμό του στη μονή Τσουντώφ.
Οι εξελίξεις δρομολόγησαν τη σταδιακή ανεξαρτητοποίηση της Ρωσικής Εκκλησίας από τη Μητέρα Εκκλησία της Κωνσταντινούπολης, στην οποία μέχρι τότε πειθαρχούσε43 .Πρώτο βήμα προς την κατεύθυνση αυτή αποτέλεσε η αυθαίρετη εκλογή του Ιωνά το 1448 στην κορυφή της Ρωσικής Εκκλησίας -υπό τον τροποποιημένο-παραποιημένο τίτλο «Μητροπολίτης Μόσχας και Πασών των Ρωσιών»- από Ρώσους επισκόπους και χωρίς τη συμμετοχή ή τη συγκατάθεση της Κωνσταντινούπολης, η οποία σηματοδότησε τη de facto απόκτηση της διοικητικής ανεξαρτησίας της σε μια ευνοϊκή για τη Ρωσία και την ίδια συγκυρία λόγω της δεινής θέσης, στην οποία είχε περιέλθει το Βυζαντινό κράτος παραμονές της πτώσης της Βασιλεύουσας44 . Η ανεξαρτησία αυτή, όμως, της Ρωσικής Εκκλησίας ήταν ατελής, ως προς το σκέλος του τρόπου εκλογής μητροπολίτη μόνον – όχι, όμως, και της διοικητικής αναφοράς της στη Μητέρα Εκκλησία45 .
-28-
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου